کار هست ولی کارگر نیست! / حقوق زیاد می شود؟

آرمین خوشوقتی گفت: صفر تا صد دریافتی کارگران به توافقات قرارداد بستگی دارد؛ قانون فقط حداقل‌ها را مشخص کرده است.

بسیاری از کارفرمایان در نیمه‌ی دوم سال به این دلیل که ماه‌ها ۳۰ روزه است، حقوق کمتری به کارگران خود می‌پردازند؛ برخی از این کارفرمایان در نیمه‌ی دوم سال، یک پایه دستمزد روزانه را از حقوق کارگران کسر می‌کنند ولی برخی حتی یک روز مزایای مزدی را از حقوق ماهانه‌ی کارگران کسر می‌کنند.

قانون در این مورد چه می‌گوید و آیا کارفرمایان حتماً باید در نیمه‌ی دوم سال حقوق کمتری به کارگران خود بپردازند؟ آرمین خوشوقتی (کارشناس ارشد حقوق و روابط کار) در این رابطه به ایلنا می‌گوید: در قانون، مزد در قبال انجام کار تعریف شده؛ اگر کار به صورت روزانه توافق شده مزد روزانه و اگر توافق ساعتی‌ست مزد ساعتی‌ست. ما تقریباً هیچ جای قانون «مزد ماهانه نداریم»؛ در قانون مزد یا روزانه است یا ساعتی‌ست یا در ازای انجام کار مشخص است که به آن مزدِ کارمزدی گفته می‌شود.

«دستمزد» روزانه یا ساعتی‌ست

او ادامه می‌دهد: در قانون کار به پرداخت مزد در ازای ۳۰ روز کار، حقوق گفته می‌شود. ولی در همه جا، مزد در قابل انجام کار هست، یا کار روزانه یا کار ساعتی. ماده ۳۷ قانون کار می‌گوید اگر پرداخت مزد، ماهانه باشد نام آن «حقوق» است.

خوشوقتی با بیان اینکه مزد در حالت کلی روزانه است و براساس توافق می‌تواند ساعتی هم باشد؛ اضافه می‌کند: بنابراین براساس تعریف قانون کار، مزد کارگران یک مولفه‌ی «معوض» است یعنی در عوض انجام کار پرداخت می‌شود و به این ترتیب، یا با ساعات کار یا با ایام کار مرتبط است لذا علی‌القاعده اگر منِ کارگر در یک ماه ۳۰ روز کار کرده‌ام باید در عوض ۳۰ روز کارم مزد بگیرم و اگر ۳۱ روز کار کرده‌ام به تناسب آن حقوق می‌گیرم؛ و اگر هم ۲۹ روز کار کرده باشم برای همان ۲۹ روز حقوق می‌گیرم.

به گفته‌ی این کارشناس حقوقی، اگر توافق دیگری نشده باشد، فرض بر این است که مزد به تناسب تعداد روزهای هر ماه پرداخت می‌شود؛ ماه‌های ۳۱ روزه به تناسب ۳۱ روز و ماه‌های نیمه‌ی دوم سال به تناسب تعداد روزهای هر ماه.

شروط ضمنی یا صریح قرارداد کار

او می‌افزاید: منتها اینجا چند مساله وجود دارد؛ اول اینکه اگر کارفرمایی در یک کارگاهی در ماه ۳۰ روزه، بازهم حقوق ماه ۳۱ روزه را پرداخت کرد، آیا این پرداخت قانونی‌ست یا خیر؛ بله قانونی‌ست؛ اگر شرطی در قرارداد باشد، حالا چه شرط صریح که در قرارداد نوشته شده باشد و چه شرط ضمنی میان کارگر و کارفرما که مکتوب نشده باشد، این پرداخت نافذ و کاملاً قانونی‌ست. کارگر می‌تواند با کارفرما توافق شفاهی و ضمنی کند که در ماه‌های ۳۰ روزه هم همان حقوق ماه‌های ۳۱ روزه را بگیرم و این هیچ ایرادی ندارد؛ اینها جزو شروط ضمنی قرارداد است.

او بیشتر توضیح می‌دهد: فرض کنید روز اولی که من شروع به کار کرده‌ام در قراردادم نوشته شده مزد ماهانه فلان‌ مبلغ است؛ اما حالا دو سال است که در شش ماهه‌ی دوم سال به اندازه‌ی شش ماهه‌ی اول سال حقوق می‌گیرم؛ بنابراین هرچند در قرارداد شرط کتبی نشده که نیمه‌ی دوم سال حقوق به اندازه‌ی نیمه‌ی اول سال است، اما تغییرات بعدی که در قرارداد به صورت ضمنی آمده، علی‌القاعده باید جاری باشد. درواقع باید بگویم، براساس ماده ۸ قانون کار هر نوع توافق ضمنی یا مکتوب که برای کارگر مزایایی کمتر از مزایای مندرج در قانون کار منظور نکند، نافذ و قانونی‌ست.

به اعتقاد خوشوقتی، براساس متن صریح ماده ۸ قانون کار، هر نوع تغییراتی که بعداً در قرارداد کار –به گونه‌ی صریح یا ضمنی- اعمال شود، اگر مزایای مزدی کارگر را از حداقل‌های مشخص شده در قانون کار پایین‌تر نیاورد، نافذ است و باید تا زمان برقراریِ توافقِ فی مابین اجرایی شود.

او تاکید می‌کند: توجه داشته باشیم که نیاز نیست این تغییرات ثانویه حتماً کتبی در قرارداد کارگر نوشته شده باشد؛ یادمان باشد که ماده ۷ قانون کار می‌گوید قرارداد کار می‌تواند کتبی یا شفاهی باشد؛ در عین حال، ماده ۲۶ قانون کار، «شرایط کلی کار» را به رسمیت شناخته و این شرایط می‌تواند به شیوه‌ای ضمنی و غیرمکتوب در طول زمان تغییر کند. ممکن است در کارگاهی شرایط کلی کار این باشد که حقوق در نیمه‌ی دوم سال برای همه کارگران یا برای تعداد مشخصی از آن‌ها به اندازه‌ی شش ماهه‌ی اول سال پرداخت شود. این تغییرات می‌تواند فقط برای تعداد محدودی از کارگران اعمال شود.

همه چیز براساس توافق است

کارفرما نمی‌تواند یکجانبه رویه‌های معمول کارگاه را زیر پا بگذارد

این کارشناس ارشد حقوقی با تاکید بر اینکه «همه چیز در کارگاه‌ها براساس توافق است و توافقی قانونی و مجاز نیست که حقوق و مزایای مزدی کارگران را کمتر از حداقل‌های قانون در نظر بگیرد» اضافه می‌کند: کارگر و کارفرما می‌توانند توافق کنند که در همه‌ی ماه‌های سال حقوق یکسان باشد؛ در مورد مزایا هم همینطور است؛ مزایا معمولاً در همه‌ی ماه‌ها یکسان و براساس ۳۰ روز پرداخت می‌شود اما کارفرمایی می‌تواند به همه یا برخی از کارگران خود در ماه‌های ۳۱ روزه مزایای بیشتری بپردازد.

بنابراین می‌توان جمع‌بندی کرد که کم شدن حقوق کارگران در نیمه‌ی دوم سال، مشکل قانونی ندارد ولی توافق کارگر و کارفرما می‌تواند به پرداخت حقوق یکسان در همه‌ی ماه‌های سال بینجامد؛ خوشوقتی با تاکید بر این مطلب می‌افزاید: مشکل فقط آنجاست که یک رویه‌ای در کارگاه ایجاد شده باشد اما کارفرما بعد از مدتی تصمیم بگیرد آن را رعایت نکند.

این کارشناس حقوقی در این رابطه یک مثال می‌زند: مثلاً در سه سال گذشته مزد کارگران در نیمه‌ی دوم سال به اندازه‌ی نیمه‌ی اول سال پرداخت شده اما ناگهان کارفرما می‌آید مزد را در نیمه‌ی دوم سال کاهش می‌دهد؛ این کاهش اگر براساس توافق مجدد میان کارگر و کارفرما نباشد، اشکال قانونی دارد و کارگران می‌توانند از کارفرما شکایت کنند.

خوشوقتی در پایان می‌گوید: کارفرما بدون توافق کارگر نمی‌تواند از میزان مزد و مزایایی که تاکنون می‌پرداخته کسر کند. قانون کار نیز هر توافقی را بالاتر از حداقل‌های قانونی به رسمیت می‌شناسد. بنابراین همه چیز در مورد مزد و حقوق و مزایای مزدی به توافق کارگر و کارفرما – چه مکتوب و صریح و چه ضمنی و نانوشته- بستگی دارد.

وی با بیان اینکه تورم نسبت به گذشته در حال کنترل است، اظهار داشت: آمار و ارقامی که نسبت به گذشته ارائه می‌شود نشان می‌دهد سیاست‌های نسبتاً خوبی برای کنترل تورم در نظر گرفته‌اند، در حال حاضر دولت از بانک مرکزی استقراض و انتشار اوراق ندارد و با سیاست‌های انقباضی فشار کمتری بر معیشت مردم وارد کرده است با تمام این تفاسیر باید کاهش کنترل تورم را در سفره های مردم مشاهد کنیم.

تغییر حقوق کارگران تصویب شد

اینطور که وزیرکار اعلام کرده است قرار است در هفته ی پیش رو موضوع ترمیم حقوق کارگران اطلاع رسانی شود, حالا باید دید مطابق درخواست جامعه کارگری حقوق کارگران ترمیم می شود یا خیر؟علی رغم اینکه دولت می گوید مسیر کنترل تورم در کشور آغاز شده است اما نمایندگان کارگران معتقدند که چون افزایش قیمت ها در مواد خوراکی و سایر نیازهای جامعه کارگری بارز بوده است, افزایش حقوق ۱۴۰۲ بی اثر شده است و مشکلات متعددی در مسیر سبد معیشت برای کارگران ایجاد شده است.در همین راستا چندین بار خواستار برگزاری جلسات شورای عالی کار با موضوع بازنگری دستمزد شده اند و تا جایی که برخی از مقامات کارگری وقتی با مقاومت مسئولان وزارت کار در برگزاری جلسات مواجه شدند, اعلام کردند که هدف ما از برگزاری جلسه صرفاً‌افزایش مزد نیست, جلسه برگزار شود و نمایندگان کارگری مشکلات خود را بیان کنند, شاید دولت راهکاری برای تقویت قدرت خرید کارگران ارائه کرد و نمایندگان کارگری قانع شدند.

علی حسین رعیتی فرد؛ معاون روابط کار وزارت کار در شهریور ماه در واکنش به درخواست های کارگران برای برگزاری جلسه و تأکید بر ترمیم مزد گفت: در قانون کار گفته شده باتوجه به نرخ تورم و سبد معیشت دستمزد تعیین شود، گفته نشده دقیقا بر مبنای این دو مولفه دستمزد تعیین شود!

رعیتی‌فرد راه‌حل دولت برای بهبود سفره‌ی کارگران را نه ترمیم مزد بلکه یارانه دانست و گفت: خیلی از دوستان کارگری گفته‌اند کارگران در دهک سه و چهار هستند، دولت سعی دارد با پرداخت یارانه و کالابرگ به دهک‌های یک‌ تا پنج آسیب‌ها را کمتر کند تا سفره‌ی کارگران کوچک‌ نشود.

از سوی دیگر کارگران معتقدند که وزیر قول داده است که دستمزد در صورت عدم کنترل تورم افزایش یابد و ما کنترل تورمی که دولتی ها مدعی هستند را حس نمی کنیم.

علی اصلانی، عضو هیات مدیره کانون‌های شوراهای اسلامی کار کشور در گفت‌وگویی درباره ترمیم مزد در نیمه دوم سال بیان کرده است: در شورای عالی کار وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی قول داد اگر نرخ تورم کنترل نشود یا اگر حقوق گروهی افزایش پیدا کند، حقوق جامعه کارگری نیز افزایش خواهد یافت.

وی گفت: همه می‌دانند تورم کنترل نشد و سبد هزینه‌ای که برای دستمزد در نظر گرفته شده بود به عنوان مثال قیمت مرغ ۵۳هزار تومان لحاظ شده بود در حالی که امروز قیمت آن بین ۷۸تا حدود ۹۰هزار تومان در نوسان است. قیمت گوشت قرمز ۳۸۰هزار تومان پیش بینی شده بود در حالی که امروز گوشت بین ۵۰۰تا ۶۰۰هزار تومان عرضه می‌شود. وزیر کار و معاون امور کار قول دادند جلسه شورای عالی کار با دستورالعمل دستمزد به زودی برگزار شود.

اصلانی با بیان اینکه امید است ماده ۱۶۷قانون کار دوباره مورد بررسی قرار گیرد، گفت: اگر وزیر کار می‌خواهد مشکل جامعه کار و کارگری حل شود باید دستمزدها را به روز کند؛ البته بیشتر کارفرماها در شهرستان‌ها بین ۱۵تا ۲۵درصد به دستمزد مصوب نیروهای کار خود افزوده‌اند اما باز هم به هر شهرک صنعتی که وارد می‌شوید با بنرهای تبلیغی مواجه هستید که صاحب کارگاه و کارخانه به دنبال جذب کارگر با حقوق بالا، نهار و سرویس رفت و برگشت است. یکی از دلایل آن این است که امسال دستمزد واقعی به اندازه نرخ تورم برای جامعه کارگری افزایش نیافت.

کار هست، کارگر نیست

هادی ابوی، دبیر کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران کشور ، با اشاره به اینکه در حال حاضر شغل هست اما شاغل نیست گفت: متأسفانه به دلایلی مانند حقوق کم, نیروی کار تمایلی به کار کردن ندارد. بارها از سوی کارفرما درخواست نیرو داده‌اند اما نیروی کار قبول نمی‌کند.

وی ادامه داد: بسیاری از کارفرمایان تمایل دارند که حقوقی بالاتر از حقوق وزارت کار را پرداخت کنند اما نیروی کار جذب کنند. نیروی کار با تغییرات در بازار کار ترجیح می‌دهد که به سمت مشاغل نوین مانند مشاغل مجازی و اینترنتی برود. نیروی کار تحصیل کرده ما در راستای فرهنگ کار متأسفانه حاضر به فعالیت در خط تولید کارخانه‌ها نیستند؛ ترجیح می‌دهند با دانش خود در مشاغلی که درآمد بیشتر دارد مشغول کار شوند. به همین دلیل شرایط عرضه و تقاضای نیروی کار نسبت به گذشته تغییر کرده است.

رئیس کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگری کشور سهم دستمزد در قیمت تمام شده کالا را کمتر از ۱۰ درصد خواند و افزود:بنابراین با توجه به سهم پایین دستمزد در قیمت تمام شده، نمی‌توانیم بگوییم که افزایش دستمزد باعث خسران تولید می‌شود؛ بنابراین فشار آوردن گروه کارفرمایی و دولت برای کاهش عدد و رقم سبد معیشت بی معنا است.۹۰ درصد هزینه‌های تولید شامل حال کارگر نیست. بلکه هزینه‌های تولید شامل مالیات، مواد اولیه و … است.

گلپور گفت: در بسیاری از استان‌ها کارفرمایان در صنایع مختلف اذعان دارند که بسیاری از کارگران به دلیل دستمزد پایین ماندگاری در کار ندارند و ترجیح می‌دهند در مشاغل کاذب و آزاد فعالیت کند. چرا که با دستمزد شورای عالی کار معیشت کارگر تأمین نمی‌شود. با توجه به بحرانی که در کمبود کارگر در صنایع داریم، اگر دستمزد منطقی افزایش پیدا نکند، این بحران بدتر می‌شود.

گلپور با اشاره به ضرورت ترمیم مزد گفت: هزینه‌های زندگی کارگران اعم از مسکن، خوراک و … هر روز در حال نوسان است؛ بنابراین هزینه‌های زندگی کارگران از زمانی که دستمزد تعیین می‌شود تا پایان سال یکسان نیست. بلکه هزینه‌های زندگی کارگران چندین برابر می‌شود. هزینه‌های مسکن، درمان وتحصیل طبق قانون بر عهده دولت است,، اما در واقعیت به عهده کارفرما واگذار می‌کند. کارگران حتی از پس هزینه‌هایی که وزارت اقتصاد و سایر نهادها اعلام می‌کنند هم بر نمی‌آید.

بعد از کلی انتقاد از سوی نمایندگان کارگران نسبت به عدم برگزاری جلسه شورای عالی کار و بحث مزدی چند روز گذشته صولت مرتضوی, وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی گفت: در حال بررسی موضوع ترمیم حقوق کارگران هستیم و هفته آینده اطلاع‌رسانی خواهیم کرد. مقایسه آمار اشتغال تابستان ۱۴۰۲براساس گزارش مرکز آمار به نسبت تابستان ۱۴۰۱، نشان می‌دهد که ۹۰۷هزار اشتغال جدید ایجاد شده است.

با وجود مطالبات جامعه کارگری برای ترمیم دستمزدها؛ به دلیل اینکه دولتی ها مدعی این هستند که روند کنترل تورم آغاز شده است و اجرای طرح کالابرگ کمکی برای تأمین بخشی از سبد معیشت جامعه از جمله کارگران است به نظر نمی‌رسد که این مسئله در دستور کار شورا قرار گیرد و امیدی به بهبود وضعیت معیشتی کارگران در سال جاری نیست و کارگران مانند سنوات گذشته با عقب ماندگی مزدی بازهم نیمه دوم سال را سپری می کنند و سال بعد را با افزایش تورمی تعیینی در شورای عالی کار آغاز خواهند کرد.

مرکز فناوری اطلاعات، آمار و محاسبات سازمان تامین اجتماعی مکلف شده است در اسرع وقت با همکاری ادارات کل وصول حق‌بیمه و نام نویسی و حسابهای انفرادی نسبت به طراحی و ساخت نرم‌افزار مربوطه اقدام نماید.

مسئول حسـن اجرای این بخشنامه مدیران کل استان، معاونین منابع بیمـه‌ای، روسا و کارشناسان ارشد وصـول حـق‌بیمه، بازرسی دفاتر قانونی، بازرسی کارگاهی، فناوری اطلاعات؛ اعضاء هیات‌های تجدیدنظر تشخیص مطالبات؛ روسا، معاونین، مسئولین واحدهای وصول حق‌بیمه، فناوری اطلاعات شعب و سایـر واحـدهای مرتبط می‌باشند.