نفت، قلب تپنده اقتصاد ایران

رشد اقتصادی کشور در شش‌ماهه اول سال ۱۴۰۲ با احتساب نفت و بدون احتساب نفت نسبت به دوره مشابه سال قبل به‌ترتیب با افزایش ۴.۷ و ۳.۶ درصدی همراه بوده است. تحقق رشد اقتصادی مثبت در فصول اول و دوم امسال و در امتداد رشد اقتصادی مثبت کلیه فصول سال ۱۴۰۱ حکایت از تداوم رشد قابل‌قبول فعالیت‌های اقتصادی در کشور دارد. همچنین، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در سه‌ماهه دوم سال ۱۴۰۲ رشد ۶.۴ درصدی نسبت به دوره مشابه سال قبل و رشد ۴.۵ درصدی در شش‌ماهه اول سال ۱۴۰۲ داشته است. طبق آخرین اطلاعات اعلامی از سوی مرکز آمار، گروه نفت و گاز رشد اقتصادی ۲۵.۶ درصدی را به‌دست آورده که به‌گفته وزیر نفت، این مهم به‌واسطه رشد سرمایه‌گذاری‌ها در صنعت نفت بوده است؛ موضوعی که به‌ باور کارشناسان، تغییر رویکرد و بازطراحی تجارت انرژی ایران در این مهم نقش داشته و باید این مسیر ادامه داشته باشد. همچنین بررسی عملکرد رشد اقتصادی برحسب گروه فعالیت‌های اقتصادی در شش‌ماهه اول سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد، رشد ارزش‌افزوده نفت و گاز نسبت به دوره مشابه سال قبل، به‌ترتیب معادل ۱۷.۱ درصد بود و از سهمی معادل ۱.۴ واحد درصد در رشد اقتصادی شش‌ماهه اول سال ۱۴۰۲ برخوردار بوده است. صمت در این گزارش، سهم نفت و گاز را در افزایش رشد اقتصادی کشور در شش‌ماهه اول سال ۱۴۰۲ بررسی کرده است.

رشد اقتصاد، در گرو توسعه سرمایه‌گذاری

طبق اعلام مرکز آمار، بزرگ‌ترین و بیشترین رشد اقتصادی بخش‌های مختلف اقتصاد، در بخش تولید و تجارت نفت و گاز رقم خورده، به‌طوری‌که بیش از ۲۰ درصد رشد اقتصادی را این بخش به خود اختصاص داده و باعث شده است که رشد اقتصادی کشور در مجموع به ۸درصد برسد. در واقع، بخش نفت و گاز ایران به‌عنوان پیشران اقتصادی کشور با سیاست و دیپلماسی فعال انرژی دولت سیزدهم، نقش بسیار کلیدی و پررنگی در تحقق این مهم داشته است.یکی از رویکردهای کلیدی دولت سیزدهم در تبدیل شدن به پیشران رشد اقتصادی کشور، توجه و تمرکز بر خنثی‌سازی حداکثری تحریم‌ها با بازطراحی تجارت انرژی ایران بوده که علاوه بر توسعه تجارت منطقه‌ای گاز، توانسته است که بازارهای متنوعی برای نفت‌خام ایران ایجاد کند، به‌گونه‌ای که در شرایط تحریمی کامل، نفت و گاز ایران به‌خوبی به‌فروش می‌رسند و این موضوع نشان از نقش بازطراحی تجارت انرژی ایران در دولت سیزدهم دارد. این دولت علاوه بر تجارت نفت و گاز، در حوزه تولید و استخراج نفت و گاز نیز اقدامات کلیدی و بسیار مهمی داشته که سبب شده‌اند ایران با تکیه بر توان داخلی، به توسعه میادین مشترک گازی و نفتی و استخراج حداکثری نفت و گاز بپردازد که آخرین ابتکار ایران در این زمینه، رسیدن به فناوری برداشت گاز از پیچیده‌ترین لایه مشترک مرزی ایران با قطر در فاز ۱۱ پارس‌جنوبی بوده که با توان داخلی به برداشت رسیده است.

همچنین، تولید نفت در شرایط تحریمی کامل نیز رکوردشکنی کرده و به بیش از ۳.۴ میلیون بشکه در روز رسیده است، آمار و ارقام موجود در حوزه صنعت نفت، بیانگر مسیر درست این دولت در حوزه نفت است؛ موضوعی که وزیر نفت نیز بارها با تشریح اقدامات بر آن تاکید داشته و به‌تازگی نیز اعلام کرده که رشد ۲۵.۶ درصدی صنعت نفت و گاز به‌واسطه سرمایه‌گذاری در پروژه‌هایی که رشد تولید و ایجاد ارزش‌افزوده را برای کشور به‌ارمغان آورده، رقم خورده است. به‌گفته اوجی، ایران در مجموع ذخایر نفت و گاز در دنیا رتبه نخست را دارد و این نعمتی است که باید بتوانیم این سرمایه‌های بالقوه را بالفعل کنیم تا رشد مطلوبی در دولت مردمی انجام شود.

نفت و گاز، منابع اصلی انرژی در ایران

اشکان محسنی، کارشناس انرژی به صمت توضیح داد: نفت و گاز، به‌عنوان منابع انرژی اصلی در ایران، نقش بسیار مهمی در توسعه اقتصادی این کشور ایفا می‌کنند. نفت و گاز، منابع اصلی درآمد صادراتی ایران هستند. درآمدهای حاصل از فروش نفت و گاز به خزانه دولت واریز می‌شود و بخش زیادی از بودجه کشور را تامین می‌کند. این منابع ارزی برای ما از اهمیت بسیاری برخوردار هستند. همچنین، صنعت نفت و گاز در ایران، به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم، اشتغال زیادی ایجاد می‌کند. این صنعت برای انجام فعالیت‌های استخراج، تولید، پالایش و توزیع نفت و گاز، به نیروی کار ماهر و نیمه‌ماهر نیاز دارد. ایجاد اشتغال در این صنعت، بهبود وضعیت اقتصادی خانوارها و کاهش نرخ بیکاری را در پی دارد.

وی در ادامه افزود: صادرات نفت و گاز، منجر به تامین ارز خارجی برای کشور می‌شود. دریافت ارز از فروش نفت و گاز، امکان واردات کالاها و خدمات وابسته به ارز را فراهم می‌کند و کشور را در مقابل نوسانات بازار جهانی مقاوم می‌کند. صادرات این منابع ارزشمند تاثیر بزرگی در صنایع مرتبط نظیر پتروشیمی، پالایشگاه‌ها، حمل‌ونقل، تجهیزات نفتی و سایر صنایع وابسته دارد. این صنایع، به‌عنوان صنایع پرسود و با ارزش‌افزوده بالا، به توسعه اقتصادی و اشتغالزایی کشور کمک می‌کنند.

توسعه زیرساخت‌های انرژی از ضرورت‌ها است

این کارشناس خاطرنشان کرد: برای توسعه صنعت نفت و گاز، نیاز به زیرساخت‌های متعدد دارد. توسعه این زیرساخت‌ها، علاوه بر رفع نیازهای صنعت نفت و گاز، به توسعه عمومی کشور نیز کمک می‌کند. نفت و گاز، به‌عنوان منابع انرژی اصلی کشور ما، نقش بسیار مهمی در تامین انرژی داخلی نیز دارند. استفاده از نفت و گاز در بخش‌های مختلف اقتصادی، شامل برق، حمل‌ونقل، صنایع و بخش‌خانگی، امکان فعالیت بهینه و پایدار را فراهم و توسعه اقتصادی را تقویت می‌کند.

به‌گفته محسنی، بهره‌برداری موثر و پایدار از منابع انرژی، نیازمند مدیریت مناسب، توجه به فناوری‌های نوین و تنوع بخشیدن به سایر بخش‌های اقتصادی است تا به حداکثر استفاده و بهره‌وری از این منابع برسیم، اما با همه این تفاسیر، رشد و توسعه اقتصادی نباید تنها وابسته به نفت و گاز باشد. تنوع بخشیدن به منابع انرژی، یکی از عوامل مهم برای توسعه اقتصادی پایدار و مقاوم در برابر تغییرات جهانی است. ایران، به‌منظور تنوع بخشیدن به اقتصاد خود و کاهش وابستگی به منابع انرژی فسیلی، نیاز به استفاده از منابع انرژی دیگر نیز دارد. کشور ما، با داشتن ظرفیت آفتاب‌سوزی بالا، قادر است از انرژی خورشیدی بهره‌برداری کند. نصب پنل‌های خورشیدی و تولید برق از طریق این منبع، علاوه بر تولید انرژی پاک، می‌تواند به ایجاد اشتغال و توسعه صنایع مرتبط نظیر تولید تجهیزات خورشیدی نیز کمک کند.

همچنین، در برخی مناطق ایران، ظرفیت بالایی برای تولید انرژی بادی وجود دارد. نصب توربین‌های بادی در این مناطق، می‌تواند به تولید انرژی پاک و برقراری تنوع در تولید انرژی کمک کند. رودخانه‌ها و سدها در ایران، ظرفیت بسیار خوبی برای تولید انرژی آبی دارند. البته این مورد باتوجه به کاهش بارندگی در کشور، باید با برنامه‌ریزی بهتری پیش رود.

وی در خاتمه افزود: باتوجه به تنوع منابع انرژی در ایران و ظرفیت بالای آن در زمینه‌های مختلف، تنوع بخشیدن به اقتصاد ایران و کاهش وابستگی به منابع انرژی فسیلی، به‌طورکلی ضروری و مفید است. با بهره‌برداری از این منابع انرژی متنوع، ایران می‌تواند همچنین به افزایش تولید داخلی، ایجاد اشتغال، جلوگیری از آلودگی محیطی و بهبود پایداری اقتصادی کشور کمک کند. البته، برای توسعه استفاده از این منابع انرژی جدید، نیاز به سرمایه‌گذاری، فناوری مناسب و برنامه‌ریزی مناسب وجود دارد.

وضعیت امیدوارکننده اقتصاد کشور

علیرضا سلطانی، کارشناس اقتصاد انرژی به صمت گفت: گزارش‌های اخیر از بانک مرکزی و مرکز آمار ایران، وضعیت اقتصادی کشور در ۲ سال اخیر را امیدوارکننده و مثبت ارزیابی می‌کنند. این گزارش‌ها نشان می‌دهند که اقتصاد کشور از بن‌بست، رکود و رشد منفی که در دهه گذشته به‌دلیل تحریم‌های اقتصادی در کشور ایجاد شده بود، خارج شده است.

وی در ادامه افزود: یکی از نکات مهم و محوری در این گزارش‌ها، سهم قابل‌توجه بخش نفت در خروج از بن‌بست رکود و رشد اقتصاد کشور است.

این کارشناس بیان کرد: همچنین، براساس همین گزارش، تولید و استخراج نفت در سه‌ماهه تابستان امسال نسبت به تابستان ۱۴۰۲، حدود ۲۵ درصد رشد داشته است. این رشد به‌تناسب با رقم حدود ۲۰ درصدی در بهار امسال، نشان‌دهنده رشدی مطلوب و قابل‌توجه است. این گزارش‌ها و آمارها نشان می‌دهند که صنعت نفت در حال تحرک است و توانایی برای عبور از چالش‌ها و تحریم‌ها را دارد و تلاش برای جبران عقب‌ماندگی‌های گذشته در حال شکل گرفتن است.

رشد قابل‌توجه ظرفیت تولید نفت ایران

این کارشناس تصریح کرد: واقعیت این است که ظرفیت و تولید واقعی نفت ایران، رشد قابل‌توجهی داشته، همچنین توانایی صادرات نفت به بازارهای خارجی نیز افزایش یافته است. به‌علاوه، صادرات فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی نیز افزایش یافته و این تجربه صادراتی موفق تاحدی با بازگشت منابع ارزی همراه بوده است.

وی بیان کرد: ظرفیت‌هایی که در یک یا ۲ دهه گذشته به‌دلیل تحریم‌ها و چالش‌های اقتصادی و سیاسی خارجی، بلااستفاده باقی مانده‌اند، تاثیر منفی بر اقتصاد کشور داشته‌اند. بدون شک، صنعت نفت نمی‌تواند تنها به عوامل داخلی متکی باشد و به تمام ظرفیت توسعه‌ای خود دست یابد. وی در پایان گفت: صنعت نفت یک صنعت جهانی است و طبیعی است که باید در چارچوب استانداردها و روندهای بین‌المللی توسعه یابد و از ظرفیت‌های اقتصادی و فناوری بین‌المللی بهره‌برداری کند. واقعیت این است که صنعت نفت و گاز ایران در 2 دهه اخیر عقب افتاده و نسبت به سایر کشورهای نفتی و گازی رقابتی عقب‌مانده است. بنابراین، باید با استفاده از ظرفیت‌های داخلی و به‌ویژه بین‌المللی، این عقب‌ماندگی را جبران کند. به‌همین‌دلیل، با در نظر گرفتن محدودیت منابع مالی و فنی داخلی، استفاده از ظرفیت‌های بین‌المللی برای صنعت نفت ایران ضروری است. این ظرفیت‌ها قابلیت افزایش صادرات نفت و گاز و حفظ بازارها را دارند و جذب سرمایه‌های خارجی نیز در این مسیر پیشرفت‌های قابل‌توجهی داشته است.

سخن پایانی

بیش از ۱۱۰سال از کشف نفت در ایران می‌گذرد و در این مدت، همواره نفت مهم‌ترین صنعت و بزرگ‌ترین مزیت اقتصادی ایران به‌شمار رفته است؛ صنعتی که تمام ارکان اجتماعی، سیاسی و البته اقتصادی کشور را تغییر داده و برمبنای آن، نظم جدیدی در ایران بنا شده است. در واقع، این ماده سیاه به‌گونه‌ای در تار و پود زندگی ایرانیان تنیده شده که هیچ‌کدام از بخش‌های زندگی بی‌تاثیر از نفت نمانده است. در این میان، موضوعات اقتصادی و در رأس آنها، تولید ناخالص داخلی ایران به‌شکل محسوسی وابسته به فراز و فرود تولید و صادرات نفت است تا آنجا که هرگاه صنعت نفت به‌عنوان قلب تپنده اقتصاد ایران حال خوبی داشته، رشد اقتصادی بالا نیز نصیب کشور شده و هر زمانی که نفت رو به افول رفته، کل اقتصاد با رشد منفی مواجه شده است. افزون بر تاثیر مستقیم تولید و صادرات نفت بر رشد اقتصادی، صنعت نفت موتور پیشران کشور شناخته می‌شود و تحرک در این صنعت سایر بخش‌ها را نیز به‌عنوان پیمانکار و سازنده به‌حرکت وامی‌دارد، بنابراین رشد و توسعه بخش نفت همواره مهم‌ترین عامل در افزایش یا کاهش تولید ناخالص داخلی ایران بوده است. با خروج امریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های نفتی ایران از سوی این کشور، با کاهش تولید و صادرات نفت رشد اقتصادی ایران منفی شد. روی کار آمدن دولت سیزدهم با شعار گره نزدن معیشت مردم با برجام، این امید را ایجاد کرد که حتی بدون اجرایی شدن دوباره برجام و رفع تحریم‌ها، رشد اقتصادی افزایش یابد. در این مسیر از روش‌های گوناگون مانند بازاریابی‌های جدید برای نفت و میعانات گازی، ایجاد بازار برای نفت ایران با توسعه پالایشگاه‌های فراسرزمینی، افزایش مصرف نفت و میعانات گازی در پالایشگاه‌های داخل کشور و توسعه میدان‌های مشترک استفاده شد و سرانجام ایران توانست بدون رفع تحریم‌ها، ظرفیت تولید نفت خود را به مقدار پیش از تحریم‌ها بازیابی کند.