دست های پشت پرده بازار خودرو چه کسانی هستند ؟

به این اعداد دقیق توجه کنید. زیان انباشته تلفیقی گروه ایران‌خودرو در انتهای شهریور ۱۴۰۲ به ۱۰۰ هزار میلیارد تومان و زیان خالص این گروه در نیمه نخست پارسال به بیش از ۱۵ هزار میلیارد تومان رسیده است.

این اعداد در گروه سایپا به ترتیب ۸۹ هزار میلیارد تومان و ۱۲ هزار میلیارد تومان بوده است. بسیاری از کارشناسان اقتصادی و حوزه خودرو متفق‌القولند که خودروسازی دولتی با هزینه‌های سرباز چشمگیر، بهره‌وری ناچیزی داشته و هزینه‌های اداره سیاسی آنها بالاست، اما قیمت‌گذاری پایین موجب‌شده خودروسازان دولتی علاوه‌بر زیان‌سازی عجیب‌وغریب، رانت گسترده‌ای را نیز به افرادی بدهند که برنده قرعه‌کشی‌های آنها می‌شود. موضوع آنجا جذاب‌تر می‌شود که بدانیم در بازار خودرو طی سال ۱۴۰۲ بیش از ۱۱۰۰ هزار میلیارد تومان خرید و فروش انجام شده است. اینکه چرا در این بازار ۱۱۰۰ هزار میلیارد تومانی خودروسازان دولتی باید زیان سنگینی متحمل شوند، جای بحث و تأمل دارد اما اینکه برندگان این لاتاری‌ها چه کسانی هستند، خود می‌تواند منبع تالیف ده‌ها جلد کتاب و پژوهش باشد. پرواضح است بخشی از این گردش مالی ۱۱۰۰ هزار میلیارد تومانی رانت تفاوت نرخ کارخانه و بازار خودروهای نو است که باید رقم آن قابل‌توجه باشد.

مالیات خودرو چگونه تعیین می‌شود؟

براساس بخشنامه سازمان امور مالیاتی درخصوص اعلام مأخذ محاسبه مالیات و عوارض شماره‌گذاری، عوارض سالانه و مالیات نقل‌وانتقال انواع خودروهای سبک و سنگین و موتورسیکلت‌های تولید داخل یا وارداتی موضوع مواد (۲۸)، (۲۹) و (۳۰) قانون مالیات بر ارزش‌افزوده مصوب سال ۱۴۰۰ و ماده (۱۷) قانون مالیات‌های مستقیم ۱۴۰۰، مالیات خودروها به شکل زیر تعیین می‌شود:

الف) به استناد ماده (۲۸) قانون مالیات بر ارزش‌افزوده مصوب سال ۱۴۰۰، شماره‌گذاری انواع خودروهای سبک و سنگین و موتورسیکلت، براساس رتبه انرژی آنها که به تایید سازمان ملی استاندارد ایران رسیده است، طبق نرخ‌های مندرج در جدول موضوع این ماده، مشمول مالیات و عوارض سبز می‌باشد.

ب) طبق مقررات ماده (۳۰) قانون مارالذکر، نقل‌وانتقال انواع خودرو و موتورسیکلت به‌استثنای ماشین‌های راه‌سازی، کارگاهی، معدنی، کشاورزی و شناورها، به ترتیب مشمول مالیات نقل‌وانتقال به میزان یک درصد (۱%) برای خودروهای تولید داخل و دو درصد (۲%) برای خودروهای وارداتی است. مأخذ محاسبه مالیات موضوع این ماده تا ۶ ‌سال پس از سال تولید، سالانه ده درصد (۱۰%) همان مأخذ کاهش می‌یابد و برای سال‌های ششم به بعد، چهل درصد (۴۰%) مأخذ یاد شده است. به‌عبارت ساده‌تر، نقل‌وانتقال‌دهندگان انواع خودرو و موتورسیکلت، به‌جز موارد استثنای مذکور، درصورتی‌که تولید داخل باشند، به پرداخت یک درصد و درصورتی‌که وارداتی باشند، به پرداخت دو درصد مأخذ محاسبه مالیات سال تولید، ملزم خواهند شد. همچنین تا ۶ سال اول ساخت خودرو، سالانه ۱۰ درصد مأخذ محاسبه مالیات تعویض پلاک، کاهش می‌یابد و از ۶ سال اول تولید به بعد، ۴۰ درصد مأخذ مذکور در جدول مقرر می‌باشد. درمجموع، ۳ عامل میزان مالیات هنگام نقل‌وانتقال خودرو را مشخص می‌کند: ۱- نوع خودرو: هرچه نرخ خودرو بیشتر باشد، طبیعتا باید مالیات بیشتری برای معامله خودرو بپردازید. این موضوع درباره نرخ خودرو دست‌دوم هم صادق است. ۲- سال تولید: برای خودروهای مدل‌بالاتر، مالیات بیشتری تعیین می‌شود. ۳- داخلی یا خارجی بودن ماشین: مالکان خودروهای وارداتی باید مالیات بیشتری نسبت به مالکان خودروهای داخلی بپردازند.

۲۹ همت مالیات پرداختی خودروها در سال ۱۴۰۲

براساس داده‌های سازمان مالیاتی کشور، در سال ۱۴۰۲ مالکان خودرو در سه‌پایه فرعی مالیاتی شامل ۱- مالیات خودروهای لوکس، ۲- مالیات بر نقل وانتقالات اتومبیل و ۳- مالیات شماره‌گذاری خودرو، حدود ۲۹ هزار و ۱۸۲ میلیارد تومان مالیات به دولت پرداخته‌اند که شامل ۱۷۴۳ میلیارد تومان مالیات خودروهای لوکس، ۱۴ هزار و ۸۶۷ میلیارد تومان مالیات نقل‌وانتقالات خودرو و ۱۲ هزار و ۵۷۱ میلیارد تومان مالیات شماره‌گذاری خودرو بوده است. به‌عبارتی با کسر مالیات خودروهای لوکس، مالیات خریدوفروش خودرو جمعا در دو پایه فرعی مالیاتی نقل‌وانتقال و شماره‌گذاری خودرو به ۲۷ هزار و ۴۳۸ میلیارد تومان می‌رسد.

بررسی‌های مفصل از داده‌های سازمان امور مالیاتی نشان می‌دهد در سال ۱۴۰۳ سهم دو مالیات پرداختی یعنی مالیات بر نقل‌وانتقالات اتومبیل و مالیات شماره‌گذاری خودرو از درآمدهای مالیاتی دولت بدون در نظر گرفتن مالیات بر واردات، حدود ۳.۴ درصد بوده که این مقدار بالاترین سهم درآمد خریدوفروش خودرو از کل درآمدهای دولت در چهار دهه اخیر است. طبق این آمارها بین سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۴۰۰ سهم مالیات نقل‌وانتقال و شماره‌گذاری خودرو حول‌وحوش ۱.۵ تا ۲ درصد بوده و حتی تا سال ۱۴۰۰ به ۱.۳ درصد از کل درآمدهای دولت رسیده اما این مقدار در سال ۱۴۰۱ به ۳.۳ و در سال ۱۴۰۲ به ۳.۴ درصد از درآمدهای دولت رسیده است.

نگاهی به وضعیت نقل‌وانتقال خودرو در جهان نیز نشان می‌دهد کشورها معمولا این مالیات‌ها را براساس شاخص‌های مصرف انرژی و آلایندگی دریافت می‌کنند و طبیعتا خودروی با مصرف بالا و آلایندگی بیشتر باید مالیات بیشتری پرداخت کند که درنتیجه روی نرخ تمام‌شده مصرف‌کننده نیز تاثیر زیادی دارد و با این سیاستگذاری مالیاتی، تمایل مردم به خرید خودروهای پرمصرف و آلاینده کمتر شده و خودروسازان نیز مجبورند خودروهای کم‌مصرف‌تر و با آلایندگی کمتری وارد بازار کنند.

البته در قوانین مالیاتی کشورمان نیز از مالیات نقل‌وانتقال خودرو با عنوان «مالیات و عوارض سبز» یاد شده اما به‌نظر می‌رسد این موضوع بدون هدف‌گذاری عملی برای پرمصرفی و آلایندگی، رفتار مالیاتی یکسانی با همه خودروها دارد و عملا به اهداف خود که کنترل مصرف انرژی و کاهش آلایندگی نرسیده است.

گردش مالی ۱۱۰۰ هزار میلیارد تومانی خریدوفروش خودرو

براساس داده‌های سازمان امور مالیاتی رقم درآمد مالیاتی دولت از خرید و فروش خودرو از یک میلیارد تومان در سال ۱۳۶۹ به ۳۵ میلیارد تومان تا سال ۱۳۸۰، به ۵۵۰ میلیارد تومان تا سال ۱۳۹۰، به ۳۹۰۰ میلیارد تومان تا سال ۱۴۰۰، به ۱۵ هزار و ۶۳۱ میلیارد تومان تا سال ۱۴۰۱ و به ۲۷ هزار و ۴۳۸ میلیارد تومان تا سال ۱۴۰۲ رسیده است. همان‌طور که در بخش قبل گفته شد، این ارقام مربوط به دو بخش مالیات بر نقل و انتقال خودرو و مالیات شماره‌گذاری است و رقم مالیات بر خودروهای لوکس در جدول اعمال نشده است. طبق این آمارها، در سال ۱۴۰۲ سهم مالیات بر نقل وانتقالات اتومبیل حدود ۱۴ هزار و ۸۶۷ میلیارد تومان و سهم مالیات شماره‌گذاری خودرو نیز ۱۲ هزار و ۵۷۱ میلیارد تومان بوده است.

گرچه تاکنون داده‌ای از میزان گردش مالی خرید و فروش خودرو در ایران از سوی نهادهای رسمی ارائه نشده، اما به نظر می‌رسد بتوان براساس داده‌های مالیاتی برآوردهایی از وضعیت خرید و فروش خودرو در کشور داشت. در این گزارش براساس نرخ مالیات نقل و انتقال خودرو (یک درصد ارزش کل خودروی تولید داخل و دو درصد ارزش خودروهای وارداتی) و جداول ماخذ محاسبه مالیات و عوارض خودرو که از سوی سازمان امور مالیاتی ارائه می‌شود، برآوردهایی از رقم گردش مالی خرید و فروش خودرو در کشور ارائه شده است. طبق این داده‌ها، با در نظر گرفتن رقم ۱۴ هزار و ۸۶۷ میلیارد تومانی هزینه نقل و انتقال خودرو و در نظر گرفتن ضریب ۱.۳ درصدی (میانگین نرخ مالیات کل خودروهای کشور اعم از تولید داخل و وارداتی) ارزش کل خودروهای خریدوفروش‌شده در سال ۱۴۰۲ به حدود هزار و ۱۴۴ هزار میلیارد تومان خواهد رسید.

خرید و فروش ۴.۵ میلیون خودرو طی یک سال

گفته شد که گزارش رسمی از تعداد و ارزش خرید و فروش خودرو در ایران از سوی نهادهای رسمی منتشر نمی‌شود. با این حال پلتفرم خرید و فروش خودرو «باما» در گزارش سال ۱۴۰۰ خود به بررسی وضعیت بازار خودرو پرداخته است. طبق گزارش این پتلفرم، در سال ۱۴۰۰ حدود ۷۸‌درصد خودروهای معامله‌شده در بازار خودروی ایران کارکرده و ۲۲‌درصد نو بوده‌‌‌اند. همچنین طی سال ۱۴۰۰ تعداد ۴.۵ ‌میلیون دستگاه خودرو معامله شد که حدود یک‌میلیون از آنها نو بوده است. براساس گزارش باما، سالانه به‌طور کلی به ازای هر خودروی نو، ۳.۵ خودروی کارکرده معامله می‌شود. اگر این آمار را در نظر بگیریم، در سال ۱۴۰۲ نیز با احتساب تولید یک میلیون و ۳۰۰ هزار خودرو در کشور، بیش از ۴.۵ میلیون خو درو در کشور خرید و فروش شده که حول‌وحوش ۲۰ درصد از آنها مربوط به خودروهای نو و ۸۰ درصد مابقی مربوط به خودروهای کارکرده بوده است.