گسترش بیکاری در نبود امنیت شغلی / کاهش تعداد ساخت‌و‌ساز و رکود تورمی

همزمان با فراگیر شدن بحران اقتصادی در کشور، به‌نظر می‌رسد کارگران فصلی، اعم از کارگران ساختمانی، روزمزد و کشاورزی، منابع درآمدی خود را از دست خواهند داد. از سوی دیگر به‌دلیل تورم فراگیر و بیکاری فزاینده در فصل‌های گرم سال یعنی در تابستان و بهار، میزان درآمد این بخش از کارگران کشور از ابتدای امسال با کمبود و نزول شدیدی مواجه شده است. از این‌رو، بخشی مهم از کارگران کشور در خطر سقوط معاش و مهلکه فقر قرار دارند. بااین‌حال انتظار این کارگران حمایت است تا بتوانند از این وضعیت نجات یابند.

شغل مناسب و درآمد کافی، دوری از خانواده، افزایش بیکاری، نبود امنیت شغلی و نداشتن بیمه، همچنین نبود مکان مناسب برای اسکان در محل کار، قصه پرغصه کارگران فصلی است که برای یافتن شغل به کلانشهرها مهاجرت کرده‌اند. حمایت از قشر کارگران ساختمانی توسط مسئولان ضعیف است، بارها اعلام‌ شده است که کارگران ساختمانی معروف به بیکاران فصلی هستند و با سرد شدن هوا و رکود در صنعت ساختمان‌سازی در عمل این کارگران نیز بیکار می‌شوند و درآمدی ندارند. صمت در این گزارش معضلات بیکاری کارگران ساختمانی را موردبررسی قرار داده است.

بیکاری‌های سنگین از راه می‌رسد

زندگی و معیشت کارگران ساختمانی، همیشه دشوار است و تغییرات فصلی مانند زمستان، این دشواری را بیشتر می‌کند. بارش برف و کاهش دمای هوا در غرب کشور، ده‌ها هزار کارگر ساختمانی را بیکار کرده است؛ این ده‌ها هزار نفر، نماینده خانواده‌هایی هستند که متاسفانه هیچ منبع درآمدی ندارند. باتوجه به فصلی بودن اشتغال در بخش صنعت ساختمان، مسائل متعددی کلیه کارگاه‌های ساختمانی را به‌تعطیلی می‌کشاند و نیروی فعال در این بخش، منابع درآمد مالی خود را از دست‌ داده و باتوجه به تورم افسارگسیخته و عدم‌تعادل دستمزد کارگران ساختمانی با تورم جهش‌یافته و نبود پس‌انداز، زندگی بخور نمیر و طاقت‌فرسایی را تحمل می‌کنند. کارگران و استادکاران ساختمانی نه بیمه بیکاری به آنها تعلق می‌گیرد، نه بن کارگری و نه از قانون حمایتی برخوردار هستند. به‌نظر می‌رسد باوجود شعارها، هیچ برنامه‌ای برای رفع مشکلات کارگران ساختمانی وجود ندارد و در آینده دور و نزدیک نیز، هیچ چشم‌انداز روشنی برای بهبود اوضاع کارگران ساختمانی دیده نمی‌شود. هر سال، بیکاری‌های سنگین از راه می‌رسد و هزاران خانواده به دردسر می‌افتند؛ با این شرایط یرای این قشر حتی خرید نان خالی دشوار است.

شعارهای دولت هنوز رنگ اجرایی شدن به خود ندیده و زمستان سخت بیکاری کارگران ساختمانی هنوز به بهار توسعه و اشتغال کامل نرسیده است. اگر دولت واقعا قصد بهبود بخشیدن به اوضاع را دارد، باید در عمل وضعیت معیشت را ترمیم کند و جایگاه مادی کارگران و محرومان جامعه را به هدف کاهش شکاف طبقاتی ارتقا دهد.

کاهش تعداد ساخت‌و‌ساز و رکود تورمی

محمد علیزاده، کارشناس بازار مسکن در رابطه با بیکاری کارگران ساختمانی به صمت می‌گوید: در حال‌ حاضر بیشتر از آنکه بازار مسکن با رکود مواجه باشد، تعداد ساخت‌وساز نسبت به سال‌های گذشته با کاهش روبه‌رو شده است و این موضوع از رکود تورمی نشأت می‌گیرد. می‌توان این‌طور بیان کرد؛ با چنین وضعی کارگران روزمزد خیلی تحت‌‎تاثیر قرار نمی‌گیرند؛ چراکه بیشتر فعالیت‌های ساخت‌وساز به‌صورت پیمانکاری جلو می‌رود، همچنین بیکاری در فصل سرما اتفاقی نیست که تازگی داشته باشد و از گذشته، شاهد آن بوده‌ایم و همیشه در این فصل کار برای کارگران کمتر بوده است. وی افزود: موضوع دیگری که مطرح است، بحث تغییر روند کار کارگران ساختمانی از شکل روزانه به‌صورت پروژه‌ای است، به این معنی که اگر در هفته ۳ روز سرد و بارانی وجود داشته باشد، کارگران در روزهای دیگر فعالیت بیشتر انجام می‌دهند و این کمبود را جبران می‌کنند.

عوامل موثر در افزایش نرخ مسکن

علیزاده درباره علل کاهش تولید مسکن در کشور عنوان کرد: با کاهش تعداد پروانه‌های ساخت و کم‌رمقی تولید، میزان اشتغال موردنیاز در این بخش نیز حاصل نمی‌شود. در سال جدید میزان ساخت‌وساز در کشور کاهش قابل‌توجهی داشته است به این دلیل که نرخ زمین در کشور بالا بوده و با افزایش نرخ خدمات و مجوزهایی که شهرداری‌ها برای ساخت‌وساز در اختیار قرار می‌دهد، هزینه تمام‌شده تولید افزایش قابل‌توجهی را تجربه کرده است و در کنار این عوامل، بحث افزایش نرخ ناگهانی مصالح ساختمانی است که در نهایت بر نرخ تمام‌شده مسکن نیز اثر می‌گذارد. تا زمانی که تورم بر بازار مصالح ساختمانی حاکم است، نمی‌توان انتظار داشت که تورم بازار مسکن کاهش پیدا کند. در این شرایط، همچنان حلقه آخر بازار یعنی فروش به مصرف‌کننده، درست ‌کار نخواهد کرد.

وی در ادامه توضیح داد: به‌طورکلی 4 عامل بر نرخ مسکن اثر می‌گذارند که شامل نرخ مصالح ساختمانی، دلار، زمین و تورم عمومی هستند. البته ممکن است اثرگذاری هر یک از این عوامل کم یا زیاد باشد. حتی ممکن است این اثرگذاری سریع یا در طولانی‌مدت باشد که تمام این فاکتورها نیز در اهمیت‌شان موثر خواهند بود.

آغوش باز کارفرمایان برای کارگران خارجی

این کارشناس بازار مسکن خاطرنشان کرد: برابر قانون کار، اتباع بیگانه‌ای که فاقد پروانه کار، پروانه کار موقت یا کارت کار موقت باشند، اجازه اشتغال در کشور را ندارند و در صورت اشتغال و بکارگیری، کارفرمای آنها متخلف و مشمول جریمه خواهد بود، اما با این وجود تعداد اتباع خارجی برای کار در صنعت ساختمان‌سازی رو به افزایش است و کارفرمایان از این موضوع استقبال می‌کنند؛ چراکه این افراد با حقوق کمتری کار می‌کنند و نیاز نیست کارفرمایان نسبت به بیمه این کارگران، وسواس به‌خرج دهند. ازاین‌رو همیشه بازار ساخت‌وساز برای این افراد، مشاغل پرطرفداری به‌حساب می‌آید و این موضوع تاثیر بسیار زیادی بر بیکاری کارگران ساختمانی دارد. در نتیجه این چالش باید هرچه سریع‌تر توسط مسئولان مربوطه حل‌وفصل شود.

امنیت و آینده شغلی، مطالبه کارگران ساختمانی

مرتضی پدریان، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه پیرامون وضعیت معیشتی کارگران ساختمانی به صمت گفت: نبود امنیت شغلی و آینده نه‌چندان روشن مسائلی است که کارگران فصلی یا ساختمانی با آن روبه‌رو هستند. کارگران ساختمانی را می‌توان به‌لحاظ هویتی به 2دسته تقسیم کرد؛ یکی کارگران مهاجری که به‌طورعمده از کشورهای دیگر وارد ایران شده‌اند و دوم، کارگرانی که از حاشیه شهرها یا شهرستان‌های کم‌برخوردار سطح کشور به مناطقی که ساخت‌وساز در آنها رونق بیشتری دارد، مهاجرت می‌کنند. در گذشته این افراد دارای تحصیلات زیادی نبودند؛ اما امروز به‌دلیل گسترش پدیده بیکاری، در میان این کارگران، افراد تحصیلکرده با مدارک کارشناسی یا کارشناسی‌ارشد هم دیده می‌شوند.

اقشار مختلف، کارگری را تجربه می‌کنند

وی می‌افزاید: بخش دیگری از این کارگران در دهه‌های پیشین نیز، همزمان با تحصیل در دانشگاه، در کارگاه‌های ساختمانی کارگری می‌کردند. عمده این افراد نیز از شهرستان‌ها برای امرارمعاش، مشغول به این حرفه می‌شدند. در میان کارگران ساختمانی، اقشار مختلف جامعه دیده می‌شوند اما غالب آنها به‌لحاظ موقعیت طبقاتی، جزو طبقات ضعیف جامعه محسوب می‌شوند که باید به مشکلات‌شان رسیدگی کرد. بنا به اصل نه‌گانه طبقات اجتماعی به‌وسیله جامعه‌شناسان، کارگران ساختمانی آخرین طبقه از طبقات جامعه هستند. حتی ممکن است از لحاظ طبقه تحصیلی نیز، از موقعیت بالایی برخوردار باشند، اما به‌لحاظ اجتماعی به طبقات پایین جامعه تعلق دارند.

پدریان در ادامه تصریح کرد: از لحاظ سنی نیز این‌گونه افراد به‌طورعمده جزو افراد ۳۰ تا ۵۰ سال هستند. در بین آنها طبقات سنی بالای ۷۰ و ۷۵ سال نیز دیده می‌شود که از این افراد کمتر برای کار استفاده می‌شود، زیرا به‌لحاظ فیزیکی، توانمندی لازم را دارا نیستند. اگر ما انتخاب کارفرماها را به‌عنوان یک شاخص برای انتخاب کارگران ساختمانی در نظر بگیریم، معمولا از گروه سنی ۳۰ تا ۵۰ سال استفاده می‌کنند و به‌طورمعمول از گروه سنی زیر ۲۰ سال استفاده نمی‌کنند، مگر در موارد خاص؛ اما برای کارهای ساختمانی سخت از گروه سنی غالب استفاده می‌کنند.

تامین‌اجتماعی کارفرمایان را ملزم به پوشش بیمه‌ای کند

پدریان افزود: در نهایت باید برای کارگران ساختمانی ۲ اقدام مهم انجام داد؛ نخست اینکه باید برای آنها احساس امنیت شغلی ایجاد کنیم، یعنی نوعی سیستم اقتصادی، اجتماعی در اداره کار برای‌شان ایجاد شود که اگر بیکار شدند، مرکزی برای حمایت از آنها و راهکارهایی برای رفع‌ورجوع مشکلات‌شان وجود داشته باشد. از سوی دیگر، بیمه تامین‌اجتماعی نیز، باید کارفرمایان را ملزم به بیمه کردن کارگران ساختمانی کند. این سیستم باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که اگر حتی یک روز هم مشغول به کار هستند، همان یک روز جزو سابقه بیمه آنها محسوب شود و جمع این روزها بتواند برای آنها سابقه سالانه ایجاد کند.

این جامعه‌شناس در پایان به صمت گفت: پیشنهاد این است که اقدامات فوق برای قشر عظیم کارگران ساختمانی انجام شود. کارفرمایان می‌توانند با نگاهی انسان‌دوستانه به این موضوع بیندیشند و بیمه آنها را پرداخت کنند. راهکار دیگر این است که برای انجام کارهای ساختمانی، نام کارگران روزمزد نیز در لیست بیمه کارگران ساختمانی قید شود تا آنها نیز احساس امنیت کنند. به‌هرحال باید برای کاهش مشکلات کارگران ساختمانی، برنامه و راهکارهای موثری تدوین شود.

سخن پایانی

کارگران ساختمانی در خوش‌بینانه‌ترین حالت ممکن از ابتدای خرداد تا پایان آبان شرایط کار برای آنها فراهم است، البته این مسئله بدین‌معنا نیست که در این ایام نیز هر روز مشغول کار هستند، بلکه اگر شانس با آنها یار باشد، در یک ماه؛ نیمی از آن را مشغول کارگری باشند.

تورم و گرانی این روزها کمر بسیاری از افراد را در تامین هزینه‌های زندگی خم کرده است، در این میان شرایط برای افرادی که دستمزد آنها براساس کار روزانه پرداخت می‌شود و حقوق ثابتی ندارند، سخت‌تر شده است. اگر یک کارگر ساختمانی در طول سال و با احتساب روزهای تعطیل ۳۰ روز نیز بر سر کار باشد و روزانه نهایتا ۳۰۰ هزار تومان دستمزد دریافت کند، ماه حقوق ماهانه او حدود ۹ میلیون تومان می‌شود، در حالی‌ که این سطح از درآمد، کفاف هزینه‌های زندگی کارگران را نمی‌دهد، اما برخی کارگران ساختمانی ممکن است در یک ماه تنها در ۱۰ روز آن، بتوانند مشغول کار باشند.

در عمل سرد شدن هوا صنعت ساختمان‌سازی را به‌کما می‌برد، در این ایام مشکلات کارگران ساختمانی بیشتر از گذشته مشهود است، بسیاری از این کارگران سوز سرما را به جان می‌خرند تا شاید در روزهای سرد زمستان کسی به‌دنبال کارگر باشد؛ حال درک کنید حال کارگری را پس از گذراندن یک روز سخت و سرد، باید شب با دست‌خالی به منزل برگردد.اگر فکری به حال کارگران ساختمانی کشور نشود، این قشر زیر فشارهای اقتصادی برای تامین هزینه‌های خانواده بیشتر از گذشته دچار چالش می‌شوند و از سفره‌ای که روزبه‌روز در حال کوچک شدن است، چیزی باقی نخواند ماند.