معادن زغال سنگ به دست فراموشی سپرده شدند | هزینه تولید با فروش همخوانی ندارد

سید عزیز مجیدی، کارشناس و فعال معادن زغال‌سنگ در کرمان، افزود: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های فعالان این صنعت، عدم تناسب بین هزینه‌های تولید زغال‌سنگ و قیمت فروش آن است. این عدم تناسب باعث شده که افزایش هزینه‌های تولید با رشد فروش کنسانتره همخوانی نداشته باشد. این مسئله در معادن زغال‌سنگ نسبت به سایر معادن اهمیت بیشتری دارد، زیرا الزامات ایمنی در معادن زغال‌سنگ باید به طور ویژه‌ای رعایت شود.

مدیر طرح، برنامه و نظارت معادن زغال‌سنگ کرمان افزود: در سراسر دنیا به معادن زغال‌سنگ که شرایط ویژه‌ای دارند و نسبت به سایر معادن از اشتغالزایی بالایی برخوردارند، به صورت دوره‌ای یارانه پرداخت می‌شود؛ اما متاسفانه در کشور ما، قیمت‌گذاری زغال‌سنگ تابعی از قیمت شمش فولاد خوزستان است و این در حالی است که خود فولاد خوزستان به روش کوره بلند کار نمی‌کند، اما با این حال قیمت زغال‌سنگ بر اساس درصدی از قیمت شمش فولاد خوزستان تعیین می‌شود. 

وی گفت: فولاد خوزستان براساس سیاست‌های وزارت صمت، شورای سیاست‌گذاری بورس و ستاد تنظیم بازار قیمت‌گذاری می‌کند. گا‌ها طی سال‌های گذشته با وجود تورم‌های موجود، قیمت کنسانتره ما نه تنها افزایش پیدا نکرده، بلکه کاهش نیز پیدا کرده است.

مجیدی اضافه کرد: این اختلاف قیمت نسبت به تورم، باعث عدم رشد توسعه معادن در ایران شده است. زمانی که توسعه معادن زغال‌سنگ انجام نشود، رشد تولید ماده معدنی کاهش می‌یابد و به طورکلی این مسائل موجب عقب ماندگی این صنعت نسبت به برنامه طرح جامع زغال‌سنگ کشور شده است.

وی اظهار داشت: برخی برای تامین خوراک واحد‌های کک‌سازی دست به واردات زغال‌سنگ می‌زنند. این در حالی است که قیمت زغال وارداتی بیش از سه برابر قیمت زغال‌سنگ داخلی است و این مسئله باعث خروج ارز از کشور، عقب افتادگی طرح‌های توسعه‌ای معادن زغال‌سنگ کشور و در نتیجه منجر به کاهش تولید خواهد شد.

مجیدی با اشاره به سیاست‌های نادرست واردات و قیمت‌گذاری زغال سنگ، بر ضرورت اصلاح فوری آن‌ها تاکید کرد و افزود: با وجود ذخایر قابل توجه زغال‌سنگ در کشور همچنان تامین نیاز واحد‌های کک سازی با چالش روبرو است؛ لذا لازم است در بخش معدن سرمایه‌گذاری اصولی و گسترده‌ای صورت گیرد، چرا که هزینه‌های پرسنلی معادن، مانع بزرگی بر سر راه سرمایه‌گذاری‌هاست، به طوری که بیش از ۸۰ درصد درآمد معادن صرف پرداخت حقوق و دستمزد می‌شود و این امر امکان سرمایه‌گذاری مجدد در توسعه معادن و تامین خوارک کارخانه‌ها را محدود کرده است.

وی ادامه داد: در صورت اصلاح قیمت، معادن زغال‌سنگ می‌توانند علاوه بر افزایش میزان اشتغالزایی، خوراک واحد‌های کک‌سازی را تامین و از واردات زغال‌سنگ به کشور جلوگیری شود.

مجیدی اضافه کرد: متاسفانه کارگران استخراج در صورتی که هیچ مشکلی نداشته باشند باید حداقل ۲۰ سال به صورت پیوسته کار کنند تا بتوانند بازنشسته شوند که به نظر من که سال‌ها در معادن مختلف زغال‌سنگ فعالیت داشته ام، ۲۰ سال کار پیوسته در معادن زغال‌سنگ زیرزمینی باعث فرسودگی نیروی انسانی و عدم بهره‌وری کافی می‌شود و این موضوع ضربه بزرگی به تولید و استخراج زغال‌سنگ در کشور وارد کرده است.

 این فعال معدنی توضیح داد: ضروری است اصلاحات لازم در خصوص ضریب مشاغل سخت و زیان‌آور صورت گیرد، چرا که ضریب سختی کار کارگران استخراج در شرکت‌های زغالی همانند یک کارگر نانوایی ۱.۵ است و این چالش جدی است. برای رفع این مشکل پیشنهاد می‌شود محاسبه ضریب سختی کار براساس قوانین موجود در صندوق بازنشستگی فولاد شکل گیرد که طبق این قوانین به کارگران استخراج ضریب ۲ تعلق می‌گیرد و می‌توانند ۱۵ ساله بازنشسته شوند، چون بیش از این توانایی کار کردن در زیرزمین را ندارند.

مجیدی در پاسخ به این سوال که آیا روشی برای کاهش میزان گوگرد در زغال‌سنگ وجود دارد، افزود: میزان گوگرد در روش‌های فرآوری زغال‌سنگ قابل کاهش نیست و ضمن اینکه میزان گوگرد در ذخایر زغال‌سنگ کرمان خیلی پایین است، بنابراین نیازی به کاهش گوگرد نیست و مشکلی برای فولادسازان ایجاد نخواهد کرد.

وی اضافه کرد: با روش‌های فرآوری زغال‌سنگ فقط می‌توان میزان خاکستر زغال‌سنگ را کاهش داد؛ به عنوان مثال زغال‌سنگی که با خاکستر ۳۵ تا ۴۰ درصد وارد کارخانه می‌شود، با این روش خاکستر آن به میزان ۱۰.۵ تا ۱۱ کاهش پیدا می‌کند.

غفلت از صنایع پایین دست معادن زغال‌سنگ

مجیدی در بخش دیگری از صحبت‌هایش به فرصت‌های صنعت زغال‌سنگ به ویژه در صنایع پایین دستی اشاره کرد و افزود: با وجود پتانسیل‌های فروان در صنایع پایین‌دست زغال‌سنگ، به دلیل قیمت این ماده صنعتی که حقوق و دستمزد کارگران را نیز با چالش مواجه کرده، فقط توانستیم حقوق پرسنل را تامین کنیم؛ بنابراین این بخش همچنان مورد توجه قرار نگرفته و در صنایع پایین‌دستی فعالیت خاصی صورت نگرفته است.

مدیر طرح، برنامه و نظارت معادن زغال‌سنگ توضیح داد: در صنایع پایین‌دستی برای تولید بتن‌های سبک که علاوه بر کاهش اثرات زیست محیطی باعث اشتغال‌زایی می‌شود، می‌توان از باطله‌های کارخانه‌های زغال‌شویی که بالای ۵ میلیون تن می‌باشند استفاده کرد، در حال حاضر برخی مطالعات تحقیقاتی در مورد این موضوع انجام شده، اما هنوز شرکت‌های دانش‌بنیان وارد مذاکره نشده‌اند.

مجیدی اظهار داشت: تولید کربن فعال از زغال‌سنگ نیز گزینه خوبی برای شرکت‌های دانش‌بنیان است که می‌توانند وارد شده و با استفاده از دانش و فناوری خود از باطله‌ها به عنوان یک منبع تولید کربن فعال استفاده کنند.

وی گفت: تولید اسید‌هیومیک در صنایع پایین دستی از اهمیت بالایی برخوردار است، این اسید در کشاورزی استفاده می‌شود و خوشبختانه با وجود برخی زغال‌سنگ‌های اکسیدی، می‌توانیم از آن‌ها به عنوان تامین کننده اسید‌هیومیک خاک استفاده کنیم که لازم است دانش بنیان‌ها در این زمینه نیز وارد شوند.

مجیدی اضافه کرد: ذخایر قابل توجهی از زغال سنگ‌های نارس که می‌توانند به عنوان جاذب CO۲ استفاده شوند و برای کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی موثر هستند، وجود دارد؛ این مورد در حد تحقیقات دانشگاهی بوده و هنوز به مرحله اجرا نرسیده است.

این فعال معدنی تصریح کرد: با توجه به قضایای مربوط به کاهش درآمد‌ها نتوانستیم اکتشافات قبلی را کامل کنیم، به عنوان مثال شرکت زغال‌سنگ کرمان، اولین کار اکتشافی خود را در قبل از انقلاب و در حد فاصله ۷۰ تا ۲۰۰ کیلومتری شمال غرب استان کرمان به وسعت ۸۰۰ کیلومتر مربع انجام داد؛ که طبق برآورد‌های اولیه ذخیره زمین‌شناسی بالغ بر ۱۴۰۰ میلیون تن زغال کشف شد. در مرحله اکتشافات تکمیلی بالغ بر ۲۶۰ میلیون تن ذخایر قطعی زغال‌سنگ کشف شد که تاکنون کمتر از ۱۰ درصد آن استخراج شده است.

مجیدی در پایان گفت: برای جایگزینی معادن به جای نفت باید همانند سال‌های گذشته، وزارتخانه معادن و فلزات احیا شود، از زمانی که وزارتخانه صنایع و معادن ادغام شده نقش معادن کمرنگ شده؛ امیدواریم با رویکرد دولت چهاردهم و وزیر جدید، پیشرفت قابل توجهی در زمینه معادن شکل گیرد.