اختصاصی گسترش نیوز؛
چگونه با فناوری از حوادث معدنی جلوگیری کنیم؟
حادثه معدن طبس بار دیگر لزوم استفاده از فناوری‌های پیشرفته و پیاده‌سازی صنعت چهارم برای بهبود چشمگیری در ایمنی معادن و تسریع عملیات امدادرسانی را گوشزد کرد.
حادثه انفجار معدن زغال سنگ طبس که امروز رخ داد و با جان‌باختن شماری از کارگران این معدن به یک فاجعه دردناک انسانی انجامید، بار دیگر اهمیت بکارگیری فناوری‌های پیشرفته برای جلوگیری از وقوع چنین حوادثی را برجسته کرد. مشکلات متعددی در روند امدادرسانی پس از حادثه وجود داشت، از جمله مفقودشدن حدود ۲۵ نفر پس از گذشت چندین ساعت، بسته شدن ورودی‌های معدن به دلیل ریزش، و غلظت بالای گاز که مانع از ورود به‌موقع امدادگران شد. در حالیکه با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته‌ای صنعت ۴، می‌توانستیم از بروز چنین حوادثی جلوگیری کنیم یا عملیات امدادرسانی را تسریع ببخشیم.
درباره قابلیت‌ها و چالش‌های بکارگیری فناوری‌های صنعت ۴ در معدن با مجتبی ابدالی، مدیر ارشد پروژه‌های زیرساخت صنعتی فناپ‌زیرساخت گفت‌وگو کرده‌ایم.
ابدالی با بیان اینکه صنعت ۴ یک رویکرد تحول‌ساز در بهره‌برداری از فناوری‌های پیشرفته است، تصریح کرد: این مفهوم در معادن می‌تواند شامل اتوماسیون، دیجیتالی‌سازی، سیستم‌های هوشمند و استفاده از داده‌های بزرگ برای تصمیم‌گیری بهتر باشد، در همین راستا فناوری‌های زیر مجموعه این صنعت مانند هوش مصنوعی، حس‌گرهای پیشرفته مبتنی بر اینترنت اشیا، پهپادها و ربات‌های امدادی، می‌توانند به بهبود ایمنی معادن کمک کنند.
هشدار پیشگیرانه و پیشبینی خطر با هوش مصنوعی
ابدالی با بیان اینکه یکی از چالش‌ها در حوزه ایمنی معادن ناتوانی در پیشبینی خطرات مانند نشت گاز و ریزش معادن است تصریج کرد: هوش مصنوعی با تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده از حس‌گرهای محیطی مانند لرزه‌سنج‌ها و گازسنج‌ها، می‌تواند الگوهایی را شناسایی کند و پیش از وقوع حوادثی مانند نشت گاز یا ریزش معادن پیام‌های هشداردهنده منتشر کند. این سیستم‌ها قادرند با یادگیری از داده‌های گذشته، وقوع حوادث را پیشبینی کنند و به کارگران و مدیریت معدن هشدار بدهند، تا در زمان مناسب اقدامات پیشگیرانه انجام شود.
پایش سلامت کارگران با سیستم‌های هوشمند و بلادرنگ
وی افزود: عدم اطلاع از وضعیت سلامت کارگران در شرایط بحرانی یکی دیگر از چالش بزرگ عملیات معدن است. فناوری‌های پوشیدنی که سلامت کارگران را درلحظه پایش می‌کنند، می‌توانند نقش مهمی در پیشگیری از بروز مشکلات حاد سلامتی در حین کار در معادن داشته باشند. این حس‌گرها می‌توانند علائمی مانند ضربان قلب، سطح اکسیژن خون و دما را رصد کرده و در صورت بروز هرگونه نشانه‌ای از خطر، بصورت خودکار هشدار دهند. در حادثه‌ای مانند طبس، این سیستم‌ها می‌توانستند در شرایط حاد ناشی از استنشاق گازهای سمی به تیم امداد هشدار داده و جان کارگران را نجات دهند.
موقعیت‌یابی کارگران مفقود شده با سیستم‌های تشخیص موقعیت بلادرنگ (RTLS)
ابدالی با بیان اینکه یکی از چالش‌های امدادرسانی در حادثه طبس، مفقود شدن شماری از کارگران بود که ساعت‌ها پس از وقوع حادثه از موقعیت آنها اطلاعی در دست نبود، درباره راهکار این چالش تصریح کرد: سیستم‌های تشخیص موقعیت بلادرنگ(RTLS) با استفاده از حس‌گرها و تجهیزات بی‌سیم، موقعیت دقیق کارگران را در هر لحظه ثبت و ارسال می‌کنند. در صورت وقوع حادثه، این سیستم‌ها می‌توانند آخرین موقعیت هر کارگر را نشان داده و به تیم‌های امداد کمک کنند تا با سرعت بیشتری عملیات نجات را انجام دهند.
سیستم‌های پایش و کنترل هوشمند گازها
این مدیر حوزه هوشمندسازی صنعتی ادامه داد: غلظت بالای گاز یکی از اصلی‌ترین مشکلات امدادرسانی در حادثه طبس بود که به دلیل خطر انفجار و خفگی امدادگران قادر به ورود سریع به معدن نبودند. سیستم‌های پایش و کنترل هوشمند گازها با استفاده از حس‌گرهای دقیق، می‌توانند بطور پیوسته غلظت گازهای خطرناک را رصد کنند و در صورت افزایش ناگهانی، بصورت خودکار سیستم‌های تهویه را فعال کنند. این سیستم‌ها نه‌تنها به پیشگیری از انفجار کمک می‌کنند بلکه می‌توانند محیط ایمنی برای امدادرسانی سریع‌تر فراهم آورند.
ربات‌های جست‌وجو و امدادرسانی
بسته‌شدن ورودی‌های معدن به دلیل ریزش از مهم‌ترین موانع امدادرسانی در حوادث معدنی هستند، ابدالی، ربات‌های امدادی را راهکار فناوارنه این چالش دانست و تاکید کرد: این ربات‌ها که بطور ویژه برای فعالیت در محیط‌های پرخطر طراحی شده‌اند می‌توانند بی‌نیاز از ورود امدادگران به مناطق پرخطر، مسیرهای امن را جست‌وجو و موقعیت افراد زنده را شناسایی کنند. این ربات‌ها مجهز به حس‌گرهای تصویری و حرارتی هستند که می‌توانند از میان مسیرهای مسدود شده عبور کنند و اطلاعات لازم را به تیم‌های نجات ارسال کنند.
پهپادهای شناسایی برای ارزیابی شرایط درون معدن
این کنشگر حوزه هوشمندسازی صنعتی، از چالش عدم دسترسی به نقاط درونی معدن برای ارزیابی شرایط محیطی گفت و پهپادهای شناسایی با قابلیت حرکت در فضاهای بسته و خطرناک را بعنوان راهکار فناورانه برای پاسخگویی به این چالش معرفی کرد و تصریح کرد: این پهپادها می‌توانند وضعیت درون معدن را بصورت زنده بررسی کنند و اطلاعات دقیقی از نقاط مسدود شده، غلظت گازهای خطرناک و شرایط ایمنی به تیم‌های نجات ارائه دهند. استفاده از این پهپادها در معادن می‌تواند سرعت تصمیم‌گیری و اجرای عملیات امداد را افزایش دهد.
سیستم‌های ارتباطی پیشرفته و پایدار
در ادامه گفت: در شرایط بحرانی، ارتباطات پایدار میان کارگران زیرزمینی و مراکز کنترل، حیاتی است. فناوری‌های ارتباطی پیشرفته مانند شبکه‌های مش (Mesh Networks) و سیستم‌های ارتباطی ماهواره‌ای می‌توانند در مواقع بحرانی ارتباطات اضطراری را فراهم کنند. این سیستم‌ها حتی در صورت قطع ارتباطات سنتی، می‌توانند به تیم‌های نجات اطلاعات لازم را منتقل کنند.
واقعیت مجازی، برای آمادگی در مواجهه با بحران‌ها
این مدیر حوزه هوشمندسازی صنعتی ابراز داشت: آموزش‌های مبتنی بر واقعیت مجازی به کارگران این امکان را می‌دهد که در محیط‌های شبیه‌سازی شده با انواع بحران‌ها مانند نشت گاز، ریزش و آتش‌سوزی مواجه شده و بهترین واکنش‌ها را تمرین کنند. این نوع آموزش‌ها آمادگی و توانایی کارگران برای مدیریت حوادث واقعی را افزایش می‌دهد و به کاهش تلفات جانی کمک می‌کند.
چرا از فناوری‌های پیشرفته در معادن ایران استفاده نمی‌شود؟
ابدالی، تاکید کرد درباره بهره‌گیری از فناوری جسته و گریخته گفته و شنیده شده اما اقدام معناداری در این زمینه نشده از همین رو همچنان صنایع ما بویژه صنایع معدنی با حوادث اینچینینی مواجه می‌شوند. وی در ادامه به برخی عوامل بازدارنده در بهره‌گیری از فناوری در صنایع معدنی اشاره کرد.
تحریم‌های اقتصادی و محدودیت در واردات فناوری
این کنشگر حوزه هوشمندسازی صنعتی، با بیان اینکه تحریم‌های امریکا علیه ایران نقش قابل توجهی در کاهش دسترسی معادن به فناوری‌های پیشرفته داشته است، اظهار کرد: این تحریم‌ها افزون بر محدود کردن تجارت و انتقال فناوری‌هایی مانند تجهیزات هوشمند و سیستم‌های پیشرفته ایمنی، از همکاری‌های بین‌المللی در زمینه نوآوری و تبادل فناوری هم جلوگیری کرده‌اند. این مسئله به‌ویژه در حوزه فناوری‌های مربوط به ایمنی معادن، که نیازمند همکاری‌های گسترده بین‌المللی است، تأثیر بیشتری دارد.
هزینه‌های بالا و نبود زیرساخت مناسب
ابدالی افزود: هزینه‌های بالای نصب و راه‌اندازی فناوری‌های پیشرفته یکی از موانع اصلی برای معادن است. به‌ویژه معادن کوچک و متوسط به دلیل مشکلات مالی ناشی از تحریم‌ها توانایی تأمین هزینه‌های مربوط به تجهیزات هوشمند و فناوری‌های ایمنی پیشرفته را ندارند.
عدم الزام قانونی و آگاهی مدیریتی
وی گفت: نبود قوانین سختگیرانه در ایران برای الزام به استفاده از فناوری‌های پیشرفته در معادن، و همچنین عدم آگاهی کافی مدیران معادن از اهمیت این فناوری‌ها، از دیگر عوامل کلیدی است که به کاهش استفاده از این تجهیزات منجر شده است.
مشکلات زیرساختی در مناطق دورافتاده
ابدالی تصریح کرد: بسیاری از معادن ایران در مناطق دورافتاده قرار دارند که دسترسی به برق پایدار، اینترنت، و سایر زیرساخت‌های ارتباطی در آنها محدود است. این مشکلات زیرساختی، به‌ویژه در شرایطی که امکان استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر نیز به‌طور کامل فراهم نیست، مانع از نصب و راه‌اندازی تجهیزات هوشمند می‌شود.
از حوادث بعدی جلوگیری کنیم!
این مدیر حوزه هوشمندسازی صنعتی در پایان تصریح کرد: حادثه معدن طبس بار دیگر لزوم استفاده از فناوری‌های پیشرفته و پیاده‌سازی صنعت چهارم برای بهبود چشمگیری در ایمنی معادن و تسریع عملیات امدادرسانی را گوشزد کرد. بکارگیری هوش مصنوعی برای پیشبینی خطرات، سیستم‌های پایش سلامت، تشخیص موقعیت بلادرنگ، ربات‌های امدادی و پهپادهای شناسایی می‌تواند به کاهش تلفات و افزایش ایمنی معادن کمک کند.
وی تاکید کرد: شرط اصلی استقرار فناوری‌های ذکر شده در معادن، آگاهی بخشی به مدیران و کنشگران این صنعت، وضع الزامات قانونی و اقدامات سختگیرانه در کنار تلاش در راستای رفع تحریم‌ها است.
ارسال نظر