دلار در منگنه سامانه‌ها

بانک مرکزی وظیفه حفظ ارزش پول را فراموش کرده است

شواهد بازار حاکی از آن است که با گران شدن دلار، ارزش پول ملی ایران در سراشیبی قرار گرفته و به‌اعتقاد کارشناسان اگر بازارساز فکری به حال اوضاع بازار نکند باید منتظر ابرتورم در «اقتصاد کل» بود. در حالی که به‌گفته محمدرضا فرزین، بانک مرکزی همچنان در حال برنامه‌ریزی برای کنترل و کاهش نرخ ارز است، روز یکشنبه نرخ هر دلار امریکا به‌عنوان ارز شاخص بازار برای نخستین بار وارد کانال ۴۸ هزار تومان شد و در ساعات پایانی روز به ۴۹ هزار تومان هم رسید، اما دیروز و در آستانه راه‌اندازی سامانه مبادله ارز و طلا، دلار از «مرز روانی» ۵۰ هزار تومان هم عبور کرد. باتوجه به تاثیر مستقیم نرخ دلار بر روند تامین مواد اولیه و همچنین بازارهای موازی از جمله مسکن و خودرو باید منتظر اقدامات جدی‌تر بانک مرکزی در کنترل بازار ارز بود. برخی فعالان اقتصادی با انتقاد از سکوت چندروزه مسئولان بانک مرکزی در زمینه نوسانات شدید قیمتی طی روزهای اخیر خواستار اقدام فوری این نهاد برای کنترل قیمت‌ها هستند. مردم و فعالان اقتصادی از بانک مرکزی به‌عنوان متولی سیاست‌های پولی و ارزی کشور، انتظار دارند با اقدامات عملی، نه صرفا انجام مصاحبه‌های خبری به‌عنوان بازارساز وارد عمل شود و بازار را ساماندهی کند. صمت در این گزارش نقش سامانه «ناخدا» در کاهش نرخ دلار و افت ارزش پول ملی را بررسی کرده است.

اهداف راه‌اندازی « ناخدا»

براساس مصوبه شورای پول و اعتبار، مرکز مبادله ارز و طلای ایران از امروز فعالیت رسمی خود را در حوزه معاملات ارزی (اسکناس و حواله) آغاز می‌کند. به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، مرکز مبادله ارز و طلای ایران، دارای چندین تالار معاملاتی و عرضه ارز و طلا خواهد بود که در مرحله نخست تالار ارز خدماتی و تالار حواله مرکز مبادله ایران در آن گشایش می‌شود و شروع به فعالیت خواهد کرد. ایجاد مرجعیت قیمت، افزایش حجم معاملات رسمی و سهولت دسترسی متقاضیان بازار ارز و طلا از مهم‌ترین اهداف کلان راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلای ایران است.  این مرکز همچنین در راستای فعالیت خود، ابزارسازی و نهادسازی در بازار‌های ارز و طلا و تقویت و بهینه‌سازی حداکثری زیرساخت‌های فناوری اطلاعات را دنبال خواهد کرد.منابع لازم ارزی از محل صادرات شرکت‌های صنایع پتروشیمی، مس، معادن، فولاد، پالایش نفت، قیر و سایر صادرکنندگان در تالار حواله ارزی مرکز مبادله ارز و طلای ایران تامین و جهت فروش به واردکنندگان عرضه می‌شود. همچنین تامین ارز بابت واردات دارو، لوازم و تجهیزات پزشکی و کالا‌های اساسی همچنان با نرخ ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان بر بستر سامانه نیما کماکان با قوت ادامه خواهد یافت.با راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلای ایران ضمن بازنگری صورت‌گرفته در سرفصل‌های تخصیص ارز خدماتی، به‌منظور پاسخگویی به همه نیاز‌های واقعی ارزی از یک سو و جایگزینی روش‌های نظارت پسینی به‌جای نظارت پیشینی از سوی دیگر، سرفصل‌های مربوطه با رویکرد تسهیل مقررات توسعه یافتند. از مهم‌ترین سرفصل‌های بازنگری شده ارز خدماتی در مقررات می‌توان به سرفصل‌های ارز درمانی، ارز دانشجویی، ارز ماموریت، ارز مسافرتی، ارز شرکت‌های هواپیمایی داخلی، ارز شرکت‌های ترانزیت زمینی و دریایی و سایر موارد اشاره داشت.

متقاضیان ارز خدماتی با مراجعه به مرکز مبادله ارز و طلای ایران به شرح زیر اقدام به دریافت نیاز واقعی ارزی خود در قالب اسکناس یا حواله ارز می‌کنند:

متقاضی باید به تارنمای مربوطه مراجعه و نیاز واقعی ارزی خود را ثبت و همچنین اسناد و مدارک مرتبط با هر سرفصل را در سامانه طراحی‌شده جهت بررسی دستگاه اجرایی ذی‌ربط بارگذاری کند.

اسناد و مدارک مربوطه توسط دستگاه اجرایی ذی‌ربط ملاحظه و بررسی و متقاضی به بانک ملی ایران ارجاع داده می‌شود؛ متقاضیان پس از تایید پرداخت، جهت دریافت حجم ارزی اسکناس یا حواله تاییدشده به شعب منتخب بانک ملی ایران مراجعه می‌کنند و مراتب به طریق مقتضی به ایشان اطلاع‌رسانی می‌شود.نرخ معاملات ارزی در مرکز مبادله ارز و طلای ایران در دو تالار نقد و حواله ارز برمبنای منابع و مصارف ارزی کشور و براساس متغیر‌های بنیادی اقتصادی کشف می‌شود و مبنای معاملات فیمابین قرار می‌گیرد.توسعه تالار‌ها براساس نیاز‌های متنوع ارزی، توسعه ابزار‌های معاملاتی مبتنی بر ارز و طلا از جمله سلف و سواپ، مرجعیت نرخ ارز و طلای کشور و توسعه ارتباطات منطقه‌ای و بین‌المللی با بازار‌های مالی و ارزی منطقه‌ای و جهانی، از مهم‌ترین برنامه‌های آتی مرکز مبادله ارز و طلای ایران است.کارشناسان مدافع راه‌اندازی سامانه ناخدا معتقدند با راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلای ایران، صرافی‌های تضامنی امکان معاملات حوالجات خرد ارزی را پیدا خواهند کرد.

سامانه‌های ارزی در ایران کارآمد نیستند

حسن رادمهر، کارشناس مسائل اقتصادی در تشریح علت رکوردزنی پیاپی دلار و نقش سامانه ناخدا در کنترل نرخ ارز به صمت گفت: سامانه‌ها در دنیا با هدف تسهیل امور ایجاد می‌شوند، اما در شرایط فعلی ایران انواع سامانه‌های ارزی برای رصد و کنترل نرخ ارز راه‌اندازی می‌شوند.

وی افزود: آنچه که تجربه استفاده از سامانه‌های مختلف در ایران نشان می‌دهد، ناکارآمدی این سامانه‌ها به‌ویژه در کنترل نرخ ارز است. سامانه‌‌‌‌‌‌ها به‌جای اینکه امور را تسهیل کنند، فعالیت‌های اقتصادی را دشوار و موانع زیادی برای فعالان اقتصادی ایجاد کرده‌اند.

به‌گفته رادمهر سامانه‌بازی در ایران، یکی از مهم‌ترین مشکلاتی است که پیش‌روی فعالیت‌های اقتصادی قرار دارد، زیرا در کشور ما زیرساخت‌های مناسبی برای استفاده از این تعداد سامانه وجود ندارد و سامانه‌‌‌‌‌‌های به‌جای مجری، تحت اختیار نهادهای دیگر هستند و این موضوع سبب شده مجریان نیز از زیر بار مسئولیت شانه خالی کنند.

سامانه‌های تسهیلگر

این کارشناس مسائل اقتصادی با اشاره به اینکه در همه جای دنیا سامانه‌‌‌‌‌‌ها نقش تسهیلگری دارند، اظهار کرد: در ایران رویکرد به سامانه‌‌‌‌‌‌ها، رویکرد تسهیلگری امور نیست و مجریان سامانه‌‌‌‌‌‌ها، نگاهی کنترل‌گرایانه دارند؛ بنابراین اگر سامانه مبادله ارز و طلا با هدف کنترل‌گری راه‌اندازی شود، مانند سایر سامانه‌ها در بازه زمانی بلندمدت کارآیی مطلوب خود را از دست خواهد داد، اما اگر با هدف تسهیلگری ایجاد شود حتما مورد استقبال قرار خواهد گرفت.

تورم، بانی گرانی ارز

وی در بیان علت جهش‌های پی‌درپی نرخ دلار در بازار تصریح کرد: نرخ دلار در بازار آزاد حاصل تلاش جریان‌های قیمتی نیست، بلکه نمودی از واقعیت‌های‌ اقتصادی کشور از جمله تورم است؛ بنابراین بانک مرکزی باید دست از اعمال سیاست‌های دستوری بردارد تا عرضه و تقاضا نرخ را در بازار تعیین کند.

اجتناب از دستور

این کارشناس مسائل اقتصادی با تاکید بر اینکه در بلندمدت دو عامل نقدینگی و تورم در تعیین نرخ دلار تاثیر‌گذار هستند، گفت: اوضاع نامساعد سیاسی در سطح بین‌المللی، نااطمینانی‌های داخلی و عدم شفافیت در زمینه حصول توافق برجام و همچنین تحریم‌های جدید اتحادیه اروپا علیه ایران از دیگر عوامل اثر‌گذار بر نرخ دلار هستند.علاوه بر این محدودیت‌هایی که در مسیر ورود ارز از عراق به ایران وجود دارد به جهش نرخ دلار دامن زده است. از سوی دیگر رشد نرخ درهم نیز منجر به رشد نرخ دلار در بازار ارز ایران شده است. بنا بر شواهد موجود محدودیت‌های دسترسی ایران به بازار دوبی در کنار بازار عراق در سایه سیاست‌های امریکا نرخ دلار را از هر گونه دستور‌پذیری دور کرده است.

محدودیت در ذخایر ارزی

وی با اشاره به اینکه اکنون انتظارات تورمی به بالاترین سطح ممکن رسیده، تصریح کرد: آنچه اکنون در بستر اقتصادی کشور شاهد آن هستیم، افزایش انتظارات تورمی و میل به مهاجرت و خروج قابل‌توجه سرمایه از کشور است.

رادمهر ضمن تاکید بر تاثیر انتظارات تورمی جامعه بر نرخ دلار افزود: در شرایطی که قیمت‌ها نوسان شدید دارد، تورم بالای ۵۰ درصدی داریم و بانک مرکزی نیز ذخایر ارزی محدودی دارد، توانایی نهادهای پولی برای تعیین نرخ دلار کاهش می‌یابد؛ ضمن اینکه بانک مرکزی باوجود اختیارات نامحدود به‌دلیل کمبود منابع ارزی توانایی کنترل بازار دلار را ندارد. این کارشناس مسائل اقتصادی در ادامه متذکر شد: در این شرایط انتظارات تورمی بیش از گذشته در جامعه شکل می‌گیرد و در تنگنای ارزی ناشی از تحریم‌ها و کاهش درآمدهای ارزی توانایی کنترل نرخ دلار بسیار محدود می‌شود؛ این در حالی است که تصمیمات کلان بانک مرکزی بدون‌توجه به منابع در اختیار گرفته ‌شده که در نهایت افزایش نرخ فعلی دلار را رقم ‌زده است.

با ادامه سقوط ارزش ریال وضعیت اقتصادی بهبود نمی‌یابد

بهزاد رادمنش، کارشناس مسائل اقتصادی درباره علت رکوردزنی پیاپی نرخ دلار و تاثیر آن بر کاهش ارزش پول ملی به صمت گفت: حفظ ارزش پول ملی در داخل و خارج از کشور جزو شرح وظایف بانک مرکزی کشور است، اما مدت زیادی است که بنا به دلایلی بانک مرکزی این وظیفه خطیر را به فراموشی سپرده است.   وی افزود: ریال یا همان پول ملی به‌واسطه عوامل مختلفی از جمله رشد پایه پولی و خلق پول هر روز بیشتر از قبل ارزش خود را در معاملات از دست می‌دهد. از سوی دیگر محدودیت در مراودات بین‌المللی، ارزهای خارجی را در معاملات پرقدرت‌تر از ریال کرده و این افزایش قدرت به‌ویژه در زمینه ارز شاخص بیشتر از سایر ارزها نمود دارد؛ بنابراین در صورت ادامه‌دار بودن روال فعلی، نمی‌توانیم انتظار بهبود وضعیت تورم و کاهش افت ارزش پول ملی را داشته باشیم. این کارشناس مسائل اقتصادی با تاکید بر اینکه محدودیت منابع ارزی و تورم عامل کاهش ارزش ریال است، گفت: در حال ‌حاضر سیگنال‌های خبری هم دیگر بر بازار دلار بی‌اثر شده و بازار پرتلاطم ارز درگیر جو هیجانی انتظارات تورمی پیش از سال نو است. وی در ادامه یادآور شد: بازار ارز، چشم‌انتظار اخباری واقعی و با اثرپذیری بالاست تا دست پایین را بگیرد و قیمت‌ها در مسیر نزول قرار گیرند.خبر سفر رئیس‌کل بانک مرکزی به چین به‌جای اینکه آثار مثبت بر بازار ارز بگذارد، بی‌تاثیر از کنار آن گذشت و روند صعودی دلار ادامه یافت. رادمنش تاکید کرد: متاسفانه انفعال دولتمردان در رفع موانع پیش روی اقتصاد ایران باعث شده افزایش نرخ دلار بر نرخ کالاهای موثر در زندگی مردم اثرگذارتر باشد و مردم را هر روز فقیرتر کند.

توقف خلق پول

این کارشناس مسائل اقتصادی پیشنهاد کرد: دولت باید برای خروج از تورم موتور خلق پول را خاموش کند، زیرا اگر خلاف این عمل کند، تورم، همان درد بی‌درمان اقتصاد ایران باقی می‌ماند و مردم ناگزیرند برای حفظ ارزش دارایی‌شان به خرید کالاهای سرمایه‌ای پناه ببرند. وی درباره افزایش نرخ دلار تصریح کرد: اگر بازارساز برای مهار قیمت دلار وارد عمل نشود، سال آینده باید شاهد وجود کالاهایی با نرخ دلار ۵۰ هزار تومانی در بازار باشیم.

بازار تابع واقعیت

این کارشناس مسائل اقتصادی خاطرنشان کرد: زمانی که تورم در اقتصاد یک کشور به ابرتورم تبدیل می‌شود، جریان صعودی نرخ ارز و کاهش ارزش پول ملی با نگاه به تورم جزو واقعیت‌های اقتصادی آن کشور خواهد بود. اینکه نرخ ارز نیمایی تثبیت شود و رئیس بانک مرکزی اعلام کند نرخ بازار آزاد را به‌رسمیت نمی‌شناسد نمی‌تواند جلوی رشد نرخ دلار را بگیرد و درنهایت نیز قیمت‌ها براساس واقعیت‌های اقتصادی حرکت می‌کنند.

سخن پایانی

از نگاه رئیس کل بانک مرکزی، بازار ارز با غرض‌ورزی دلالان به سمت بالا کشیده می‌شود، این در حالی است که به‌باور کارشناسان نرخ ارزهای خارجی براساس قواعد اقتصادی تعیین می‌شود. در شرایطی که بانک مرکزی منابع ارزی کافی در اختیار ندارد، اقتصاد رشد نمی‌کند و تورم هم بالاست، چگونه می‌توان انتظار داشت که نرخ ارز کنترل شود. اگر هم بانک مرکزی در مقاطعی، تحت سیاست‌های دستوری توانسته قیمت‌ها را کنترل کند در نتیجه آن رانت شکل‌ گرفته و سرمایه از کشور خارج شده است. همچنین شاید دولت‌ها بتوانند به‌صورت کوتاه‌مدت با عرضه دلار، تعادلی در مکانیسم عرضه و تقاضا ایجاد کنند و نرخ را کاهش دهند، اما باید توجه داشت همین سیاست سبب از بین رفتن منابع ارزی کشور می‌شود و در نهایت افت ارزش پول ملی را به‌همراه دارد.