یخ روابط همسایگان گرمسیری آب می شود؟/ جزئیاتی از مذاکرات ایران و عربستان

پس از وقوع جنگ تحمیلی، روابط ایران با عربستان رو به تیرگی گرایید و عربستان که محور ابتکارات را در سیاست خارجی کشورهای منطقه در اختیار داشت، شورای همکاری خلیج فارس را در ضدیت با دولت نوپای انقلابی در ایران و به جهت حمایت از صدام تشکیل داد.

حمایت مالی و تسلیحاتی کشورهای عضو اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس از رژیم بعث عراق، باعث تیرگی روزافزون روابط دو کشور شد تا جایی که بنیانگذار کبیر انقلاب، عربستان را محور ارتجاع منطقه‌ای نامید و آل سعود را خائن قلمداد کرد.

آغاز مخاصمه

عدم حمایت کافی عربستان از فلسطین به زعم ایران، باعث بروز بدبینی‌های شدیدتر در روابط دوسویه شد تا جایی که ملک خالد سعودی دولت جمهوری اسلامی ایران را به مداخله در امور عربی و ایجاد انشقاق در میان مسلمین و بدعت‌گذاری متهم کرد. ارسال اعلامیه‌های تند و آتشین انقلابی در میان وسایل بار حجاج به عربستان باعث شدت گرفتن مخاصمه شد تا جایی که در سال ۱۳۶۵ منجر به بروز فاجعه میدان عوامیه و کشتار حجاج در مراسم برائت از مشرکین شد.

پیش به سوی آتش بس دیپلماتیک

بعدتر و پس از روی کار آمدن دولت سازندگی با محوریت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، روابط دو کشور دوباره رو به گرمی رفت و ملک فهد، پادشاه وقت عربستان از تنش زدایی در روابط فی ما بین به شدت استقبال می کرد. هرچند پیشتر و با آزادسازی خرمشهر توسط ایران، دولت عربستان برای ترک مخاصمات و ابراز حسن نیت خود، پیشنهاد آتش بس فوری میان طرفین و پرداخت غرامت خسارات وارده به ایران از ناحیه کشورهای عربی را ابراز کرد، که اصلا مورد موافقت دولت ایران قرار نگرفت.

در زمان دولت اصلاحات و ابتدای آغاز به کار ریاست جمهوری سید محمد خاتمی نیز، روابط با عربستان به سرعت به سوی آشفتگی رفت و عربستان به علت انفجار پایگاه نظامی امریکایی‌ها در خاک خود، تمام تلاش خود را برای برخورد نظامی با ایران در دستور کار قرار داد تا با سفر دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی (حسن روحانی) به ریاض و مذاکره تفصیلی با سعودالفیصل وزیر خارجه وقت و امیر عبدالله ولیعهد وقت عربستان (پادشاه بعدی)، که منجر به امضای پیمان امنیتی تهران_سعدآباد شد، هم خطر را از ایران رفع کرد (آمریکا اقدام به اتخاذ آرایش موشکی علیه ایران کرده بود) و هم باعث گرم شدن مجدد روابط شد.

دنده معکوس در روابط و فریز شدن دیپلماسی

در دولت احمدی نژاد نیز، روابط اندک اندک رو به سردی نهاد و سفر رئیس وقت مجمع تشخیص مصلحت نظام و رئیس وقت قوه مجریه به عربستان کارساز نشد و طرفین دچار سردی روابط شدند و عربستان در مناقشه هسته ایران، در کنار اسرائیل ایستاد و با سفارش های سنگین تسلیحاتی از ایالات متحده و فرانسه، خود را وارد یک جنگ سرد فرساینده تسلیحاتی با ایران کرد.

عصر دیپلماسی هجومی آل سعود!

پس از درگذشت ملک عبدالله و آغاز به کار ملک سلمان، محمد بن سلمان با قلع و قمع خانوادگی، زمام امور را به دست گرفت و در نهایت با تهاجمی‌ترین حالت ممکن با ایران برخورد کرد. آغاز جنگ یمن با حضور ائتلاف عربی، تحریم شدید قطر به علت همراهی فزاینده با ایران، گروگان گیری نامحسوس نخست وزیر وقت لبنان سعد حریری، کارشکنی‌های گسترده در بازار نفت و تبانی با روسیه برای دور زدن ایران و تلاش برای عدم تحقق برجام از جمله رویکردهای هجومی سیاست خارجی جدید عربستان بود که دیگر ماهیت شیخوخانه و پشت پرده خود را با ورود نسل جوان از دست داده بود.

بروز فاجعه منا در جریان برگزاری مراسم حج باعث شد که بدبینی شدیدی نسبت به عربستان در میان کشورهای منطقه به وجود بیاید و عربستان با تحریک جریانات مذهبی در ایران و اعدام شیخ باقرالنمر روحانی بلندپایه شیعیان جنوب شرقی عربستان و بحرین، باعث شد تا در اقدامی خودجوش! و به شکل کاملا همزمان سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد مورد هجوم واقع شود و عربستان و بسیاری از کشورهای اسلامی روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کردند که از آن جمله می‌توان به بحرین و مراکش اشاره کرد همچنین امارات نیز سطح روابط خود با ایران را تا سطح کاردار تنزل داد و در سازمان کنفرانس اسلامی یک قطعنامه با رای تمامی اعضا (منهای ایران) علیه ایران صادر شد.

مذاکره پس از جنگ های نیابتی!

اکنون و پس از انفجار تاسیسات نفتی آرامکو توسط پهپادهای جریان الحوثی یمن و اصابت مسمتر موشک های زمین به زمین گراد به فرودگاه ملک خالد عربستان از سویی، و انفجار شدید بندر بیروت و تشدید جنگ نیابتی میان طرفین در عراق، افغانستان، سوریه، لبنان و حتی سرزمین‌های اشغالی و عادی‌سازی روابط عربستان سعودی با اسرائیل که از نظر ایران دولتی غاصب است، طرفین بالاخره رو به مذاکرات مستقیم با میانجیگری بغداد آورده‌اند، تا رفته رفته تمامی موارد فی مابین را با حوصله مورد مداقه و بررسی قرار دهند و این یک علامت آشکار از بازگشت عربستان سعودی به سیاست‌ورزی تاریخی پشت پرده خود خواهد بود که نخستین آثار آن را باید در افزایش پلکانی قیمت نفت تثبیت آن در کانال هفتاد دلار است که بر نتیجه مذاکرات هسته‌ای ایران با طرف‌های غربی نیز تاثیر شایانی خواهد داشت. به نظر می‌رسد پالس بعدی بهبود روابط دوجانبه را باید در افزایش سهمیه حجاج ایرانی جستجو کرد و در میان مدت، احتمال بازگشایی سفارت عربستان در تهران و بالعکس کاملا رو به قوت گرفتن است و یخ روابط این دو همسایه گرمسیر به زودی آب خواهد شد!