گزینه های روی میز ایران در برابر طالبان / اختلاف ۴۰ ساله منجر به درگیری می شود؟

زمان زیادی از مشکلات میان ایران و افغانستان، درباره بحث حق‌آبه هیرمند می‌گذرد و همچنان تکلیف این موضوع مشخص نشده است. با روی کار آمدن دولت جدید افغانستان ( طالبان ) صحبت‌های جدیدی درباره مسئله حق آبه مطرح شده است.

با آغاز فصل گرما و بروز نشانه‌های جدی کمبود آب در تالاب هامون استان سیستان و بلوچستان و مناطق حاشیه‌ای آن دوباره موضوع پرداخت حقابه ایران از رود هیرمند مورد توجه قرار گرفت. رئیس‌جمهوری ایران در حالی تذکری جدی در این باره خطاب به مقامات افغانستانی مطرح کرده که از آن سو طرف افغانستانی با بیانیه‌ای خارج از عرف، از عمل به تعهدات خود خودداری می‌کند.

حاکمان افغانستان در ۱سال و نیم گذشته، بارها بر پایبندی خود طبق معاهده‌ای که درباره حق آبه وجود دارد تاکید کرده‌اند، اما در عمل، تعهدات ناشی از معاهده را اجرا نکرده و در رهاسازی و تامین حقابه ایران، همکاری لازم را به عمل نیاورده و حقابه قانونی ایران را تحویل نداده‌اند.

ابراهیم رئیسی، درباره حق آبه ایران از هیرمند، واکنش‌های بسیار محکمی را از خود نشان داد و همچنین وزیر امورخارجه کشورمان نیز صحبت‌های محکمی را این باره ارائه داد. در ادامه این صحبت‌ها، واکنش‌های مقامات طالبان نیز جای بحث داشت.

رئیس‌جمهوری کشورمان در بخشی از صحبت هایش به مقامات افغانستان گفت: اخطار و مطلب ما را عادی تلقی نکنید و مسئله حق آبه را بسیار جدی بگیرید. به مسئولان و حاکمان افغانستان اخطار می‌دهم که حق مردم استان سیستان و بلوچستان و منطقه سیستان را سریع بدهند.

اما طالبان، جواب تند و عجیبی را درباره بحث حق آبه هیرمند و صحبت‌های ابراهیم رئیسی ارائه داد. ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی امارت اسلامی طالبان در پاسخ به هشدار رئیسی مدعی شد که اکنون در بند کمال خان هیچ آبی وجود ندارد. امارت اسلامی همچنین با فرافکنی و با این ادعا که مقامات ایرانی ابتدا باید معلومات خود را در مورد آب هلمند تکمیل نمایند، از ایران خواسته درخواستش را با الفاظ به زعم آنها مناسب مطرح کند.

حسین امیر عبداللهیان، وزیر امورخارجه کشورمان نیز در جواب مقامات طالبان واکنش نشاد داد. وزیر امور خارجه ایران در صفحه توییتر خود نوشت: در ماه‌های اخیر مکررا از ملامتقی سرپرست وزارت خارجه افغانستان خواستم طبق عهدنامه هیرمند، به تعهدات خودشان عمل کنند و امکان بازدید هیات‌های فنی و سنجش میزان آب را فراهم کنند که نکردند.

در بحث حق‌آبه ۲ دسته اسناد مطرح می‌شود

مجتبی نوروزی، کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با گسترش نیوز درباره مسئله حق ‌آبه ایران از هیرمند اظهار کرد: مواضعی آقای رئیسی و عبداللهیان و در کل جمهوری اسلامی در بحث حق‌آبه اتخاذ کرد، بنا بر اسناد حقوقی معتبر است.

نوروزی ادامه داد: در بحث آب و حق آبه، ۲ دسته اسناد مطرح می‌شود. دسته اول اسناد ۲ جانبه و تعهدات و معاهدات ۲ جانبه است که مهم‌ترین این‌ها معاهده شفیق هویدا ۱۳۵۱ است. در این معاهده وضعیت حق آبه به طور مشخص و دقیق مشخص است. این معاهده بسیار دقیق بوده و مسائل فنی ۲ جانبه در آن دیده شده است.

این کارشناس بین‌الملل گفت: در معاهده مذکور مسائلی مانند چگونگی رسیدگی به اختلافات، تعریف سال‌های پر آب و خشک و چگونگی سنجیده شدن حق آبه در آن دیده شده است.

وی افزود: می‌توان گفت از حدود ۴۰ سال گذشته، بنا به دلایل مختلفی، افغانستان درگیری‌های بسیاری را داشته است. حضور بازیگران بیرونی و فشار آنها بر روی افغانستان و همچنین جهت‌گیری برای محدودیت کردن آب به سمت ایران تاثیرات بسیاری را داشت و سبب شد تا بخش‌های فنی معاهده هیچ زمان اجرایی نشود.

نوروزی عنوان کرد: بنابراین اگر دوستانمان در افغانستان مدعی هستند که آب وجود ندارد و یا دچار کمبود آب هستیم، بر اساس معاهده‌ای که وجود دارد باید این اجازه را بدهند که ایرادات فنی از طرف کارشناسان ایرانی بازدید شود و بر اساس معیار‌های بین‌المللی مورد قبول و استانداردهایی که وجود دارد این مسئله بررسی و نظر کارشناسی ارائه شود.

این کارشناس مسائل بین‌الملل در حوزه افغانستان به خبرنگار گسترش نیوز گفت:  اگر اثبات شود که آبی وجود ندارد یا در سال‌های خشکسالی قرار دارد، ما و مردم سیستان چنین چیزی را پذیرا خواهیم بود اما اگر طبق بررسی کارشناسان، موضوع کم آبی و خشکسالی ثابت شود.

نوروزی گفت: اما اگر قرار باشد که آب وجود داشته باشد و رها‌سازی پشت سد‌ها صورت نگیرد و یا اینکه تاسیسات را به سمت و سویی ببرند که مسیر رودخانه‌های فرامرزی منحرف شود، چنین اقدامی در مراجع بین‌المللی قابل پیگرد و پیگری است.

وی ادامه داد: دسته دوم اسناد درواقع حقوقی بالا دستی است که مربوط به رودخانه‌های فرامرزی و همچنین حق‌آبه‌های زیست محیطی تالاب‌های بین‌المللی که تالاب هامون هم یکی از این تالاب‌ها است. مشخص شده که دولت‌ها نمی‌توانند به راحتی موانعی را سر راه آب ایجاد کنند که پایین دست را از حق و حقوق آبی خود محروم کنند و یا اینکه اساسا مسیر رود را تغییر دهند.

نوروزی افزود: مسئله‌ای که درحال‌حاضر درباره سد کمال خان و کانال‌هایی که در مسیر این رودخانه‌ها کشیده شده است، انحراف مسیر رودخانه‌های فرامرزی است و همچنین محروم کردن پایین دست چه در داخل افغانستان و چه در داخل ایران از حیات و حق طبیعی خودشان است.

ابتدا باید از مسیر دیپلماسی وارد شویم

این کارشناس مسئله بین‌الملل ضمن اشاره به سرنوشت اختلاف ها بین ایران و طالبان گفت: ابتدا نیاز است از مسیر دیپلماسی و فشار‌های ۲جانبه و بین‌المللی این کار دنبال و اقدام مناسبی انجام شود و دولت افغانستان به این نتیجه برسد که این موضوع نه تنها برای جمهوری اسلامی حیاتی و مهم بوده از طرف دیگر برای خود دولت افغانستان دردسر ساز خواهد بود. یعنی امکان دارد منجر به خشکسالی‌های گسترده و ساقط شدن ارزش‌های زیستی در بسیاری از مناطق غربی افغانستان خواهد شد.

نوروزی در پاسخ به این سوال که باتوجه به واکنش‌های دولت ایران و افغانستان درباره بحث حق‌آبه، آیا این امکان وجود دارد که میان ۲ کشور درگیری‌های نظامی صورت گیرد یا خیر گفت: یقین داشته باشید جمهوری اسلامی به دنبال درگیری نظامی نیست. حکومتی که در افغانستان وجود دارد، واقف به این موضوع است که توان مقابله با جمهوری اسلامی را نخواهد داشت.

وی گفت: اساسا جمهوری اسلامی به دنبال درگیری نظامی نیست و به اندازه کافی، اهرم‌های فشار، چانه زنی و فضای پیگیری چه در فضای ۲ جانبه و بین‌المللی را دارد که نخواهد به سمت و سوی درگیری نظامی برود اما باید گفت تمام دولت‌ها برای احقاق حق ملت‌های خود، تمام گزینه‌ها را مدنظر خواهند گرفت.

کلام آخر

امید است با پیگیری‌های مقامات ایران و همچنین پیگیری‌های بین‌المللی، آنچه از هیرمند حق ایران محسوب می‌شود، به کشور داده شود و دولت افغانستان دست از لجبازی بردارد. اگر طالبان اجازه بازرسی فنی را بدهد همه چیز مشخص خواهد شد و اگر چنین اجازه داده نشود، پیگیری‌های ایران در مجامع بین‌الملل راهگشای دریافت حق ایران از هیرمند خواهد بود.