کاهش سن خیابان‌خوابی دختران به ۱۵ سال

طبق اظهارات مسئولان یکی از سراهای نگهداری و درمان زنان معتاد، در حالی که سن شروع به کارتن خوابی در میان دختران نوجوان معتاد به ۱۵ سال رسیده است، در شهر تهران خانم‌های معتاد متجاهری پیدا می‌شوند که بیش از ۶۰ سال سن دارند.

کمبود ظرفیت و امکانات نگهداری از زنان معتاد

آمارهای سازمان بهزیستی حاکی از آن است که هم اکنون ۱۴۰ مرکز گذری کاهش آسیب اعتیاد در سطح کشور وجود دارد که از این میان، ۲۸ مرکز مربوط به زنان است. در این میان همچنین ۱۰۵ مرکز سرپناه برای اقامت شبانه افراد دارای اعتیاد توسط بهزیستی و سازمان‌های مردم نهاد تحت پوشش آن در سطح کشور احداث شده که ۱۶ مرکز آن مربوط به بانوان است.

در این میان البته براساس آخرین آمارهای ستاد مبارزه با مواد مخدر، حدود ۱۵۶ هزار زن معتاد در کشور وجود دارد که از بین آنها طبق آمارهای بهزیستی، تنها حدود یک هزار و ۵۰۰ نفر، معتاد متجاهر هستند و این در حالی است که آمار کل جمعیت معتادان متجاهر به ۶۰ تا ۸۰ هزار نفر می‌رسد.

از این لحاظ، می‌توان گفت با توجه به این که تعداد زنان دارای اعتیاد، حدود ۶ درصد درصد کل جمعیت معتادان کشور و تعداد معتادان متجاهر زن، حدود ۲ درصد جمعیت معتادان متجاهر کشور است، بنابراین تعداد سرپناه‌ها و مراکز گذری کاهش آسیب اعتیاد بانوان در مقایسه با مراکز آقایان از تناسب خوبی برخوردار است، اما نکته اصلی اینجاست که به گفته فعالان حوزه اعتیاد، ظرفیت مراکز گذری و به‌خصوص سرپناه‌های مربوط به بانوان کمتر از تعداد زنان معتاد متجاهر است.

به نحوی که در یک نمونه، با وجود این که طبق آمارهای بهزیستی، تعداد زنان متجاهر در سطح شهر تهران به حدود هزار نفر می‌رسد، اما ظرفیت کل سرپناه‌های مربوط به بانوان در پایتخت ۵۰۰ نفر است و به این صورت، خواه ناخواه ۵۰۰ زن معتاد متجاهر در تهران، شب‌ها جایی برای خوابیدن ندارند.

علاوه بر این، در اغلب این مراکز، امکانات کافی جهت کاهش آسیب اعتیاد در اختیار زنان معتاد و کارتن خواب قرار می‌گیرد، بسیار اندک است و در این میان، حتی در بخش زیادی از کمپ‌های ترک اعتیاد نیز صرفا به سم زدایی از معتادان زن پرداخته می‌شود و به ندرت به مسائل روحی و روانی و البته توانمندسازی و فراهم کردن مقدمات بازگشت آنها به زندگی توجه می‌شود.

این نکته‌ای است که ندا ماندنی، مدیر مرکز بانوان سرای مهر نیز به آن اشاره کرد و اظهارکرد: تعداد مراکز کاهش آسیب و سرپناه‌های مربوط به بانوان نسبت به تعداد زنان کارتن خواب بسیار کم است و در عین حال، در بسیاری از این مراکز به جز سم زدایی، هیچ توجهی به مسائل دیگر بانوان معتاد از جمله مسائل روانشناسی و جامعه‌پذیری آنها نمی‌شود.

مراکز نگهداری، زنان معتاد را براساس سن و سال گلچین می‌کنند

این فعال حوزه اعتیاد نیز مانند دیگر هم صنفان خود از شیوه درمان اجباری در مراکز ماده ۱۶ ترک اعتیاد انتقاد کرد و گفت: در این مراکز محدودیت سنی برای نگهداری از زنان معتاد وجود ندارد، اما شرایط نگهداری از این بانوان در مراکز ماده ۱۶ بسیار نامناسب است و علاوه بر این، در بسیاری از این مراکز از سم زدایی مناسب نیز پرهیز می‌شود؛ چراکه بارها از زبان خانم‌های معتادی که از مراکز ماده ۱۶ خارج شده اند، شنیده ام که در این مراکز متادون هم به افراد دارای اعتیاد داده می‌شود.

ماندنی با تاکید بر این که فضای فیزیکی لازم برای حمایت از زنان و دختران معتاد، بسیار کمتر از نیاز آنهاست، عنوان کرد: با وجود این که تعداد نبستا زیادی سرپناه، مرکز ماده ۱۶، مرکز کاهش آسیب، سرا و کمپ ترک اعتیاد برای بانوان وجود دارد، اما بازهم ظرفیت این مراکز، کفاف تعداد زیاد زنان معتاد متجاهر را حتی در شهر تهران که از امکانات بیشتری برخوردار است، نمی‌دهد.

مدیر مرکز بانوان سرای مهر ادامه داد: با وجود این که چندین مرکز نگهداری و ارائه خدمات به زنان معتاد متجاهر در پایتخت وجود دارد، اما ظرفیت پذیرش هرکدام از این مراکز، به دلیل فضای کوچک آنها محدود است و همچنین بسیاری از این مراکز، زنان معتاد را براساس رده سنی گلچین می‌کنند و به‌خصوص از پذیرش افراد دارای سنین بالاتر می‌پرهیزند. بنابراین ظرفیت این مراکز پاسخگوی نیاز همه زنان معتاد نیست.

وی کمبود فضای مناسب برای نگهداری از زنان معتاد مسن را از دیگر مشکلات حوزه رسیدگی به اعتیاد زنان توصیف کرد و گفت: بسیاری از مراکز نگهداری از زنان معتاد، از پذیرش بانوانی با سنین بالا پرهیز می‌کنند، چون نگهداری از آنها شرایط ویژه‌ای دارد و در مراکزی هم که از زنان معتاد مسن نگهداری می‌شود، عمدتا فقط به دادن قرص‌های سنگین به این دسته از بانوان برای خواباندن آنها اکتفا می‌شود.

کسی به فکر توانمندسازی زنان معتاد نیست

مدیر مرکز بانوان سرای مهر همچنین از روند درمان و نگهداری از زنان معتاد در مراکز مختلف رسیدگی به این افراد انتقاد کرد و گفت: از آنجا که در بیشتر مراکز درمان، کاهش آسیب یا کمپ‌های ترک اعتیاد بانوان به صورت دوره‌ای از خانم‌ها نگهداری می‌شود، حضور زنان در این مراکز مشکلی را از آنها حل نمی‌کند.

ماندنی ادامه داد: اکنون شرایط به گونه‌ای است که در این مراکز بین سه تا 6 ماه از یک زن معتاد نگهداری می‌شود و بعد از آن، این زن در سطح شهر رها می‌شود. در آن مدت هم صرفا سم زدایی از بدن آن زن انجام شده و هیچ آموزش یا امکاناتی در اختیار او قرار داده نشده است و در چنین شرایطی، طبیعی است که این زن دوباره به کف خیابان و پاتوق‌های معتادان بازمی‌گردد و به همین شکل، چرخه معیوب نگهداری و بازگرداندن زنان معتاد مدام تکرار می‌شود.

آسیب نگهداری از دختران زیر ۲۰ سال در مراکز نگهداری از معتادان

نکته دیگری که این فعال حوزه اعتیاد در میان صحبت هایش به آن اشاره کرد، این است که علاوه بر افراد مسن، شرایط نگهداری از دختران معتاد متجاهر زیر ۲۰ سال نیز دشوار است؛ او در توضیح بیشتر گفت: این دختران نه می‌توانند در فضای سراهای بانوان زندگی کنند و نه در کمپ هایی که برای آنها احداث شده است؛ زیرا دختران زیر ۲۰ سال در اوج بحران اعتیاد قرار دارند و طبیعتا نگهداری از آنها در کنار زنان مسنی که تجربه‌های زیادی در زندگی شان داشته و بسیاری از آنها سابقه زندان نیز دارند، قطعا مناسب نیست.

ماندنی در توضیح بیشتر گفت: دختران زیر ۲۰ سال ممکن است مسائلی را در حوزه اعتیاد و... از زنان مسن تر یاد گیرند که خودشان بلند نیستند و همین مسئله به تشدید آسیب‌های ناشی از اعتیاد در این دختران دامن می‌زند. بنابراین اصلا درست نیست که این دختران در کنار زنان معتاد که سنین بالاتری دارند، نگهداری شوند.

ماجرای دختران ۱۵ سال‌های که کارتن خواب شده اند

این فعال حوزه اعتیاد در بخش دیگری از صحبت هایش با بیان این که هیچ گاه نمی‌توان آمار دقیقی از تعداد معتادان متجاهر زن به‌دست آورد، تاکید کرد که براساس مشاهدات میدانی و تجربی می‌توان گفت در دوره شیوع کرونا هم تعداد زنان معتاد متجاهر افزایش یافته و هم سن اعتیاد زنان به وضوح پایین آمده است.

ماندنی در این باره از دختران ۱۵ سال‌های گفت که در ماه‌های اخیر به مرکز سرای مهر مراجعه کرده‌اند و محیط نامساعد زندگی موجب گرفتار شدن آنها به اعتیاد و کارتن خوابی شده است و در این میان، حتی برخی از آنها مورد تعدی قرار گرفته‌اند. او در ادامه توضیح داد: بیشتر دختران نوجوان معتاد یا در خانواده‌های بدسرپرست زندگی می‌کنند یا اساسا برخی از اعضای خانواده آنها دارای اعتیاد هستند و همین مسئله آنها را به دامان اعتیاد کشانده است.

وی همچنین از این گفت که با وجود حضور دختران نوجوان کارتن خواب در سطح شهر، زنان معتاد متجاهری هم در تهران هستند که بالای ۶۰ سال سن دارند. زنانی که این فعال حوزه اعتیاد درباره آنها توضیح داد: زنی که می‌تواند با وجود اعتیاد و کارتن خوابی به بالای ۶۰ سال برسد، طبیعتا در دوره جوانی از قوای جسمانی بالایی برخوردار بوده است. البته اصولا تخریب چهره در میان زنان معتاد به سرعت اتفاق می‌افتد و به طور مثال، صورت یک زن معتاد ۳۰ ساله، به خانم‌های ۴۰ تا ۴۵ ساله نزدیکتر است.

حضور پرتعداد معتادان زن شهرستانی در تهران

مدیر مرکز بانوان سرای مهر همچنین به رشد تعداد معتادان متجاهر زن اتباع در سال‌های اخیر اشاره کرد و گفت: طبق مشاهدات میدانی، می‌توان گفت آمار زنان کارتن خواب افغانستانی در تهران بیشتر شده است، البته بازهم تعداد آنها بسیار کمتر از زنان معتادی است که از شهرستان‌ها آواره کف خیابان‌های تهران شده‌اند.

در این میان سوال مهم اینجاست که آیا زنان شهرستانی گرفتار اعتیاد نیز مانند مردان معتاد متجاهر در پی یافتن مشاغل کاذب به تهران آمده‌اند یا خیر؟ ماندنی در پاسخ به سوال توضیح داد: زنان شهرستانی عمدتا به همراه همسران خود به تهران می‌آیند و یا همسران خود را گم می‌کنند و از آنها جدا می‌شوند، یا همسران آنها آن‌چنان درگیر اعتیاد می‌شوند که آنها را رها می‌کنند.

وی در ادامه تاکید کرد: اصولا کمتر پیش می‌آید که یک زن یا دختر به دلیل اعتیاد از شهرستان فرار کند و راهی تهران شود و چنین مواردی عمدتا فقط زمانی رخ می‌دهد که یک زن شهرستانی به علت اعتیاد از طرف خانواده تهدید شود و از ترس جان خود به کف خیابان‌های پایتخت پناه بیاورد.

تعدی مردان به زنان معتاد در سایه کمبود ظرفیت مراکز نگهداری

این فعال حوزه اعتیاد در بخش دیگری از صحبت هایش تاکید کرد که کم بودن ظرفیت نگهداری از زنان معتاد متجاهر در سطح شهر تهران باعث می‌شود که برخی مراکز ناچار باشند که بیش از ظرفیت خود از این زنان نگهداری کنند؛ این اتفاق طبیعتا مانع از رعایت فاصله اجتماعی مناسب در مراکز نگهداری از زنان معتاد می‌شود و قطعا می‌تواند شیوع بیشتر کرونا در میان این افراد را به همراه داشته باشد.

ماندنی همچنین گفت که نگهداری بیش از ظرفیت از زنان معتاد در مراکز نگهداری از این زنان، باعث می‌شود که حجم کار پرسنل این مراکز بیشتر و فشار کاری مضاعفی به آنها وارد شود؛ اتفاقی که راندمان کاری بهیاران، مددکاران و روانشناسان این مراکز را پایین می‌آورد.

در پایان باید توجه داشت که کمبود ظرفیت مراکز نگهداری از زنان معتاد متجاهر آنها را به پاتوق‌های ناسالمی سوق می‌دهد که دسترسی فعالان حوزه اعتیاد به آنان کمتر است؛ پاتوق هایی که در آنها زنان معتاد هم به لحاظ بهداشتی شرایط مناسبی ندارند و هم در معرض تعدی از سوی مردان معتاد و سایر مردان قرار می‌گیرند. در چنین شرایطی قطعا لازم است که بهزیستی، شهرداری‌ها و نیروی انتظامی فکری به حال افزایش تعداد مراکز نگهداری از زنان معتاد در تهران و سایر شهرستان‌ها کنند.