وضعیت بحرانی بانک خون در تهران

هر چند که تجربه سال‌های گذشته هم نشان می‌دهد که هر ساله با سرد شدن هوا در فصل پاییز، میزان اهدای خون رو به کاهش می‌رود اما امسال یک معضل هم به این متغیر اضافه شده که آن افزایش جراحی‌های غیراورژانسی در بیمارستان‌های کشور است  اتفاقی که نیاز به خون را بخصوص در تهران افزایش داده است.

افزایش ۴۰ درصدی مصرف خون پس از پیک

درباره وضعیت هشدارگونه ذخیره خون تهران، سراغ محمدرضا مهدی‌زاده، مدیرکل انتقال خون استان تهران رفتیم. مهدی‌زاده در این باره می‌گوید: «ذخیره خونی در استان تهران در حدود ۴ تا ۵ روز است. ما در حال پشت سر گذاشتن روزهای حساسی هستیم و سازمان انتقال خون نیازمند حضور مردم برای اهدا است؛ موضوع ذخیره خون در استان تهران قدری با سایر استان‌ها متفاوت است. استان تهران به عنوان پایتخت و مرکز سیاسی کشور با ۱۶۷ مرکز درمانی و ۲۸ هزار تخت بیمارستانی، عمل‌های جراحی تخصصی و فوق‌تخصصی زیادی در آن انجام می‌شود و علاوه بر بیماران ساکن در استان تهران، بیماران بسیاری از سایر استان‌ها به مراکز درمانی آن معرفی می‌شوند. در کنار این، آمار بیماران تالاسمی، هموفیلی، حوادث و سوانحی که در این استان اتفاق می‌افتد خیلی زیاد است. همه اینها باعث شده که مصرف فرآورده‌های خونی در تهران خیلی بالاتر از سایر نقاط کشور باشد. البته در یک ماه اخیر به خاطر افزایش بالای عمل جراحی، درخواست مراکز درمانی برای مصرف خون افزایش پیدا کرده است. هر زمانی که موج‌های کرونا فروکش می‌کند معمولا مصرف فرآورده‌های خونی افزایش پیدا می‌کند. این افزایش مصرف پس از موج پنجم، خیلی بیشتر از پیک‌های دیگر است. آمار انجام عمل‌های جراحی غیراورژانسی در کشور به یکباره خیلی بالا رفته و درخواست فرآورده‌های خونی از ما در استان تهران به یکباره حدود ۴۰ درصد افزایش پیدا کرد.»

ذخیره خونی پایتخت در حالت شکننده 

مدیرکل انتقال خون استان تهران در پاسخ به این که میزان مصرف خون در بیمارستان‌های استان تهران چقدر افزایش پیدا کرده، می‌گوید: «در حالت معمول، روزانه ۱۳۰۰ تا ۱۴۰۰ واحد خون از سوی بیمارستان‌ها درخواست داشتیم، اما این روزها درخواست به ۲۱۰۰ واحد خون در روز رسیده که این شرایط بسیار خطرناک است. با وجود این که در ۷ ماهه نخست امسال، نسبت به مدت مشابه سال گذشته، بیش از ۱۳ درصد رشد در اهدای خون داشتیم، اما باز هم ذخایر خونی در استان تهران حالت شکننده‌ای پیدا کرده است.» مهدی‌زاده همچنین درباره گروه‌های خونی که به اهدای آنها نیاز بیشتری وجود دارد نیز تاکید می‌کند: «در حال حاضر به تمام گروه‌های خونی نیاز داریم، اما همیشه نیاز به گروه‌های خونی منفی و +o بیشتر است.»

۵ درصد اهداکنندگان خون زن هستند

مراجعه کنندگان به مرکز انتقال خون خیابان وصال در روز تهیه گزارش همه مرد بودند و هیچ زنی ‌هم برای اهدای خون در آن چند ساعت مراجعه نکرد. در این باره از سمانه پریچیان، مسئول مرکز انتقال خون وصال پرسیدیم. پریچیان می‌گوید: «اگر در هر شیفت کاری، ۱۵۰ اهداکننده خون به مرکز مراجعه کنند، اکثریت اوقات ۱۴۵ نفر آقا و ۵ نفر خانم هستند. خانم‌ها به خاطر محدودیت‌هایی که دارند و ذهنیتی که اکثرا احساس می‌کنند دچار کم‌خونی هستند، کمتر برای اهدا مراجعه می‌کنند. در صورتی که ما از تمام مراجعه‌کنندگان خانم تست غلظت خون می‌گیریم و اگر خانمی توسط پزشک ما دچار کم‌خونی تشخیص داده شود، از او خون گرفته نمی‌شود.»

محمدرضا مهدی‌زاده، مدیرکل انتقال خون استان تهران نیز در اعلام آمار استانی و کشوری ترکیب جنسیتی اهداکنندگان خون به همشهری می‌گوید: «تقریبا ۵۰ درصد جمعیت کشور را خانم‌ها تشکیل می‌دهند و مشارکت‌های خوبی هم در مسائل اجتماعی دارند اما در بحث اهدای خون باورهای غلطی در جامعه ما وجود دارد که هر چه تلاش می‌کنیم متاسفانه نمی‌توانیم باورها را تغییر دهیم و به همین خاطر تنها ۵ درصد اهدای خون در سطح کشور و استان تهران متعلق به خانم‌هاست و ۹۵ درصد اهداکنندگان آقایان هستند. این درحالی است که در فرانسه بیش از ۵۰ درصد اهداکنندگان را خانم‌ها تشکیل می‌دهند.»

اول: سختگیری در خونگیری از مجردها

یکی از نقدهای همیشگی داوطلبان مجرد اهدای خون این است که مراکز انتقال خون به محض اینکه می‌فهمند فرد مجرد است، مانع پذیرش او می‌شوند. مهدی‌زاده در این‌باره به همشهری گفت: «اتفاقا خیلی استقبال می‌کنیم که نسل جوان بیایند و اهداکننده خون شوند و مستمر هم این کار را انجام دهند. جذب جوانان مخصوصا برای جامعه ما که در حال پیر شدن است دارای اهمیت بالایی است. پیر شدن جامعه ۲ اشکال دارد؛ یکی اینکه اهدای خون سقف سنی دارد و هرچه جامعه پیرتر شود، بیماری‌ها هم بیشتر می‌شود. بنابراین این شرایط می‌طلبد که نسل جوان بیایند و خون دهند. اما مقداری سبک زندگی برخی جوانان تغییر کرده که وقتی پزشک ما غربالگری می‌کند، متوجه مسائلی می‌شود که فرد را از اهدای خون معاف می‌کند. به‌عنوان مثال اگر فرد مجردی روابط پرخطر داشته است، از اهدای خون معاف می‌شود. بنابراین اگر فرد غیر از ازدواج رسمی در رابطه‌ای خارج از چارچوب خانواده قرار داشته باشد، یکسال از اهدای خون معاف می‌شود.»

دوم: رد شدن افرادی که تتو و عمل زیبایی کرده‌اند

مدیرکل انتقال خون استان تهران درباره عدم‌خونگیری از افرادی که عمل زیبایی و تتو کرده‌اند هم توضیح داد: «روش زندگی مردم مخصوصا جوان‌ها مقداری تغییر کرده است. شاید سال‌های قبل، تتو کردن فقط در میان زنان دیده می‌شد اما الان انواع و اقسام تتوها در گروه‌های سنی مختلف دیده می‌شود. چون در ایران ما بر فرایند تتو یا عمل‌های زیبایی نظارت کافی نداریم، این عمل‌ها می‌تواند باعث انتقال بیماری هپاتیتB، هپاتیتC و HIV شود. از طرفی هم سلامت خون اهداکننده برای ما از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین تمام افرادی که تتو کرده‌اند را به‌ مدت یک سال معاف می‌کنیم. هپاتیت و HIV یک دوره پنجره‌ای دارند حتی کیت‌های تشخیصی هم نمی‌توانند بیماری را تشخیص دهند. ما یک سال به افراد فرصت می‌دهیم تا مطمئن شویم فرد به بیماری خاصی مبتلا نشده است. این جزو استانداردهای سازمان انتقال خون است که فقط و فقط بحث سلامت و افزایش کیفیت خونی را مدنظر قرار دارد.»

سوم: کمبود مراکز انتقال خون

کمبود مراکز انتقال خون از موضوعاتی است که اهداکنندگانی که به مرکز وصال مراجعه‌ کرده‌اند، از آن گلایه دارند. مهدی‌زاده، مدیرکل انتقال خون استان تهران با بیان اینکه از حدود ۸ سال قبل یک روند آماری کاهشی در مراجعه و اهدای خون در تهران قابل مشاهده است، می‌گوید: «خیلی جاها کانکس داشتیم اما چون استانداردهای لازم در کانکس‌ها رعایت نمی‌شد، در اوایل دهه ۹۰ این مراکز را جمع‌آوری کردند که ساختمانی هم جایگزین آنها نشد. همین مسئله سبب شد که تعداد مراکز انتقال خون در تهران از ۲۲ مرکز به ۱۲ مرکز برسد. البته انتظار می‌رفت شهرداری‌ها مراکز یا زمین‌هایی در مناطق مختلف در اختیارمان قرار دهند و ساخت‌وساز کنیم، که همراهی نکردند به همین‌خاطر در منطقه۲۲  تهران با آن وسعت و جمعیت، هیچ مرکزی نداریم. در خیلی از شهرستان‌های استان تهران مانند اسلامشهر هم همینطور و این می‌طلبد همکاری بیشتری از سوی شورای شهر و شهرداری‌های مناطق مختلف تهران با ما صورت بگیرد تا بتوانیم مراکزی را در نقاط مختلف استان ایجاد کنیم و همچنین بتوانیم پرسنل‌مان را افزایش دهیم. تعداد پرسنل ما از ۵۰۰ نفر به حدود ۴۰۰ نفر رسیده و این عوامل باعث شده یک کاهشی در اهدای خون از سال ۹۰ داشته باشیم که این کاهش در سال۹۸ به اوج خود رسید.»

چهارم: هدررفت خون در اتاق‌های عمل

همیشه مسئله هدررفت خون در بیمارستان‌ها، برخی داوطلبان را از اهدای خون دلسرد می‌کرد و باعث می‌شد در مراجعه بعدی تعلل کنند. آنها شنیده بودند که کیسه‌های خون بسیاری در اتاق‌های عمل به‌خاطر اشتباه پزشکان و نیروهای اتاق عمل از بین‌ می‌رود. اما حالا مدیرکل اهدای خون استان تهران در این‌باره می‌گوید: «شاید قدیم اینطور بوده ولی چندین سال است که بحث هموویژیلانس یعنی مراقبت از خون و فرآورده‌های خونی در ادبیات انتقال خون متداول شده و کادر درمانی بیمارستان‌ها را مرتب در این زمینه آموزش می‌دهیم. تمام بیمارستان‌های استان تهران گواهی هموویژیلانس دارند؛ یعنی متعهد به رعایت یک‌سری استانداردها هستند، پزشک ارشد هم دارند که با ما در ارتباط است. این باعث می‌شود استانداردها در مصرف بیشتر رعایت شود. بحث هدررفت خون در اتاق‌های عمل خیلی خیلی کم شده و اهداکنندگان می‌توانند اطمینان داشته باشند که خونشان هدر نمی‌رود.»

پنجم: محدودیت‌های ناشی از شرایط کرونا

سمانه پریچیان، مسئول مرکز انتقال خون وصال درباره تأثیر هراس از ابتلا به کرونا بر میزان مراجعه شهروندان به مراکز اهدای خون می‌گوید: «اوایل پاندمی کرونا به‌خاطر ترسی که مردم از ازدحام در مراکز یا به‌خاطر بحث فاصله‌گذاری و... داشتند، کمی کاهش مراجعه داشتیم ولی وقتی دیدند که پروتکل‌ها اعم از ماسک‌زدن، فاصله‌گذاری، تهویه مناسب و... در مراکز رعایت می‌شود، برای اهداکنندگان یک نوع آرامش‌خاطر ایجاد شد.» مهدی‌زاده، مدیرکل انتقال خون استان تهران هم با استناد به آمارها، معتقد است امسال اثر شرایط کرونا در روند مراجعه شهروندان به مراکز انتقال خون حذف شده است. او می‌گوید: «در ۷‌ ماه ابتدای ‌۱۴۰۰ نسبت به‌مدت مشابه سال قبل در استان تهران بیش از ۱۳ درصد رشد مراجعه و اهدای خون داشته‌ایم. آمار ۷ماهه نخست امسال تقریبا به آمار ۷ ماهه ابتدایی سال ۹۸ که کرونا در کار نبوده، رسیده است. بنابراین تأثیر کرونا در میزان مراجعه اهداکنندگان تقریبا حذف شده است.»