خودروهای فرسوده آلاینده و پرخطر

طرح اسقاط خودرو باید هماهنگ با تولید خودرو انجام شود تا توازن برقرار شود و چالشی ایجاد نشود. متاسفانه در یکی دو سال گذشته از رده خارج کردن خودروهای فرسوده به تقدیر سپرده شد و در نهایت شاهدیم که صحبت از سونامی فرسوده‌ها می‌شود و تردد خودروهای فرسوده در کشور به بحرانی جدی تبدیل شده است.

افزایش تردد خودروهای فرسوده در کشور علاوه بر مشکلاتی مانند آلودگی هوا، و افزایش خسارات‌ و تلفات تصادفات، به‌واسطه مصرف سوخت بالایی که دارند، سالانه افزون بر ۵۰ هزار میلیارد تومان از جهت مصرف مازاد سوخت و ۲۳۰ هزار میلیارد تومان هزینه برای کشور ایجاد می‌کنند. باتوجه به معضل کمبود سوخت در کنار مصرف بالای سوخت در کشور باید نهادهای متولی جدی‌تر ورود کنند و از این زاویه راهکاری برای حل این بحران بیندیشند. کار به جای حساسی رسیده و دولت برای مدیریت این وضعیت بحرانی باید به روند از رده خارج کردن خودروهای فرسوده نگاه ویژه‌ای داشته باشد. در همین راستا با سید امیر احمدی، دبیر انجمن مراکز اسقاط و بازیافت خودرو گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید. با صمت همراه باشید.

کارشناسان همواره از ابربحران تردد خودروهای فرسوده می‌گویند و درباره پیامدهای آن هشدار می‌دهند، اما متاسفانه در کشور این موضوع چندان در اولویت نیست و شاهد اقدام جدی در این باره نبوده‌ایم؟

 در زمینه اسقاط و بازیافت خودروهای فرسوده، یک رکود حدود ۸ساله را شاهد بود‌ه‌ایم. دوران طلایی از رده خارج کردن خودروهای فرسوده در دولت نهم و دهم بود که شاهد تلاش‌های جدی قوه مجریه برای خروج خودروهای فرسوده از چرخه مصرف بودیم. در سال‌های ۹۱ و ۹۳ حدود ۳۵۰ هزار خودرو از رده خارج شد که دیگر چنین موفقیتی در اسقاط خودروهای از رده خارج تکرار نشد. درحال‌حاضر با تردد ۸ تا ۱۰ میلیون خودرو فرسوده در کشور به‌معنای واقعی با سونامی خودروهای فرسوده روبه‌رو و به‌تبع آن، درگیر پیامدهایی مانند تصادفات، مصرف سوخت بالا و آلودگی بسیار زیاد هوا به‌ویژه در کلانشهرها هستیم. همان‌طور که می‌دانید کشور با بحران کمبود سوخت روبه‌رو است و خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده از مصرف‌کنندگان اصلی و عمده سوخت در کشور هستند. از یک سو در این زمینه اقدام خاصی را شاهد نیستیم و از سوی دیگر، بیشتر دارندگان خودروهای فرسوده از قشر محروم و کم‌درآمد جامعه هستند. البته در زمینه از رده خارج کردن خودروهای فرسوده قوانین، برنامه‌ها و مصوبات زیادی داریم که اجرای درست و به‌موقع آنها می‌تواند بسیار راهگشا باشد، اما متاسفانه شاهد اجرای آنها نیستیم. باوجود اینکه روند از رده‌ خارج کردن خودروهای فرسوده براساس تولید و عرضه خودرو در بازار باید مداوم انجام شود، از سال ۱۳۹۶ اسقاط خودروهای فرسوده به‌طور کلی کنار گذاشته شد و به محاق رفت. سازمان محیط‌زیست به‌عنوان یکی از نهادهایی که می‌تواند نقش‌ پررنگی در این زمینه داشته باشد، باید ورود و روند اسقاط خودروهای فرسوده را به‌طور جدی پیگیری می‌کرد، اما متاسفانه این نهاد هم مدت‌هاست کار خاصی در این حوزه انجام نداده و وظایف خود در این بخش را به فراموشی سپرده است. یکی از موضوعات اصلی و کلی در بحث مصرف سوخت و حوادث جاد‌ه‌ای در کشور مربوط به تردد خودروهای فرسوده آلاینده پرخطر است.

درحال‌حاضر مهم‌ترین موضوع در بحث اسقاط و از رده خارج کردن خودروهای فرسوده چیست؟

 رویکرد دولت سیزدهم ایجاد فضا برای خروج خودروهای فرسوده بود؛ از این رو بعد از ۸ سال در قانون بودجه ۱۴۰۱ طرح جایگزینی خودروهای فرسوده مد نظر قرار گرفت. هرچند این روند بسیار کند پیش می‌رود، اما به هر حال اجرایی شد. ناگفته نماند که این قانون باید از ابتدای سال اجرایی می‌شد، اما در فرازونشیب‌های فراوان در نهایت شاهد شروع اجرای آن از ۶ ماه دوم سال بودیم. در اجرای این طرح حدود ۸هزار نفر از حدود ۲۰ هزار نفری که برنده طرح جایگزینی شده بودند، توانستند خودرو فرسوده‌شان را تبدیل به خودرو نو کنند، اما ۱۲هزار نفر باقیمانده که ثبت‌نام کرده و برنده شده و خودروی خود را تحویل‌ مراکز اسقاط داده بودند، همچنان بعد از حدود ۷ ماه منتظر ارسال خودرو جایگزین‌شان ازسوی خودروساز هستند و به‌نوعی در بلاتکلیفی به‌سر می‌برند. همین بلاتکلیفی خود اثرات منفی زیادی دارد و منجر به بی‌رغبتی مالکان خودروهای فرسوده برای شرکت در طرح‌های جایگزینی می‌شود.بعد از تصویب قانون ساماندهی صنعت خودرو، یکی از موضوعاتی که مصوب شد این بود که خودروسازان داخلی یا واردکنندگان خودرو در صورت کمبود گواهی اسقاط یا اختلال در سیستم آن، به‌جای ارائه برگه اسقاط برای شماره‌گذاری می‌توانند ۱.۵درصد نرخ خودرو را به صندوق توسعه و تحقیقات وزارت صنعت، معدن و تجارت واریز کنند. همچنین این‌گونه مقرر شده بود که این ۱.۵ درصد برای خودروهای سواری و ۵ درصد برای خودروهای سنگین صرف پرداخت وام‌های کم‌بهره، بدون بهره یا ارزان‌قیمت شود. یعنی به مالک خودرو فرسوده تسهیلات کم‌بهره یا بدون‌بهره داده شود تا او بتواند خودرو خود را با یک خودرو نو جایگزین کند. باوجود اینکه از دی سال گذشته واریز ۱.۵ درصد یادشده به صندوق توسعه و تحقیقات وزارت صمت شروع شده، تا امروز در این راستا هیچ تسهیلاتی پرداخت نشده و وزارتخانه نیز طرح و برنامه‌ای برای این موضوع ندارد، این در حالی است که ارائه تسهیلات کم‌بهره هم برای مالک خودرو و هم کاهش تردد خودروهای فرسوده بسیار کمک‌کننده و راهگشا است.

شما از سال‌های ۹۱ و ۹۳ به‌عنوان دوران خوش و طلایی اسقاط یاد کردید. در دوران طلایی اسقاط خودرو، طرح‌های تشویقی چگونه بود؟

در سال‌های ۹۱ و ۹۳ و حتی قبل از آن طرح‌های ویژه‌ای در کشور اجرا ‌شد که بعضا طرح‌های خوبی هم بود. یکی از این طرح‌ها، خرید نقدی خودرو از مالک خودرو فرسوده بود. در اجرای این طرح اگر به‌عنوان نمونه نرخ خودرو در بازار یک‌ونیم میلیون تومان بود، دولت ۲میلیون تومان به مالک خودرو فرسوده‌ای که ازسوی مراکز معاینه فنی برگه عدم‌تردد دریافت کرده بود، برای از رده خارج کردن خودرو پرداخت می‌کرد. این مابه‌التفاوت ۵۰۰ هزار تومانی نرخ خودرو و پول پرداخت‌شده ازسوی دولت خود محرکی شده بود برای اینکه تعداد زیادی برای اسقاط خودروهای فرسوده خود اقدام کنند و شاهد استقبال مردم از این طرح بودیم. این طرح انقلابی در خروج خودروهای فرسوده بود؛ از این ‌رو انتطار می‌رود دولت با اقدامات تشویقی مناسب مالکان خودروهای فرسوده را به از رده خارج کردن خودروهای‌شان ترغیب کند.

در این میان، عد‌ه‌ای پیشنهاد حذف کارت سوخت خودروهای فرسوده را می‌دهند. نباید به‌سرعت فقط به یک راهکار برسیم، چون اغلب مالکان خودروهای فرسوده از قشر پایین هستند؛ پس بهتر است مشوق‌هایی تعیین کنیم که به نفع این افراد نیز باشد. یعنی در برنامه‌ریزی برای اسقاط خودروهای فرسوده باید تمام ابعاد و جنبه‌ها را در نظر بگیریم.

باتوجه به مواردی که مطرح کردید، به‌نظر شما در شرایط کنونی چه رویکردی باید بیشتر موردتوجه باشد؟

یکی از مواردی که می‌تواند در این زمینه به ما کمک کند، ورود سازمان حفاظت محیط‌‌زیست به روند از رده خارج کردن خودروهای فرسوده است. نهادهای گوناگون متولی این امر در نشست‌ها به این معضل اشاره دارند. یکی از این نهادها وزارت صنعت، معدن و تجارت است که درحال‌حاضر هم اقدامات خوبی برای اسقاط خودروهای فرسوده در دست اقدام دارد، اما ازسوی محیط‌زیست تاکنون شاهد پیگیری جدی در این زمینه نبوده‌ایم. سازمان محیط‌زیست بودجه‌ خوبی دارد و می‌تواند در این موضوع به‌طور جدی ورود کند و اقدامات خوبی انجام دهد. حتی می‌تواند هماهنگ‌کننده برنامه‌های مربوط به از رده خارج کردن خودروهای فرسوده باشد. وزارت صمت می‌تواند از منابع حاصل از ۱.۵ درصدی که بابت برگه اسقاط برای شماره‌گذاری خودروهای سنگین و خودروهای سواری به حساب صندوق ریخته شده که حدود ۴ هزار میلیارد تومان است، تسهیلات ارزان‌قیمت و وام‌های بدون بهره در اختیار مالکان خودروهای فرسوده در ازای از رده خارج کردن خودروهای‌شان قرار دهد. اگر چنین طرح‌ها اجرایی شود، خروج خودروهای فرسوده شکل تازه‌ای به خود می‌گیرد.

باتوجه به اینکه تردد خودروهای فرسوده به وضعیت بحرانی رسیده، انتظار این است که از هر فرصتی برای کمک به حل این مشکل استفاده شود. یکی از این فرصت‌ها ازسرگیری دوباره واردات خودرو است. چرا برای واردات هر خودرو فقط نصف یک گواهی اسقاط خواسته شده، در حالی که در گذشته تعداد گواهی‌های اسقاط از یک تا بعضا ۴ گواهی به ازای هر خودرو وارداتی بود. دلیل این عقب‌نشینی چیست؟واردات خودرو در ازای ارائه گواهی اسقاط، محرک بسیار خوبی برای خروج خودروهای فرسوده بود. در گذشته به ازای واردات یک خودرو ۲۵۰۰ سی‌سی ۴ خودرو فرسوده از رده خارج می‌شد که همین رویه تاثیر زیادی در آمار اسقاط خودرو داشت.در آیین‌نامه جدید که هنوز تصویب نشده و فقط در حد پیشنهاد ارائه شده نیز مقرر شد تعداد گواهی اسقاط به‌ازای واردات خودرو یا دو به یک باشد یا یک به یک؛ یعنی در ازای واردات هر یک خودرو تا مخزن ۶ لیتر یک گواهی و از ۶ لیتر به بالا دو گواهی ارائه شود یا با ملاک قرار دادن ارزش، باید خودروهای تا ۲۰ هزار دلار یک گواهی و از ۲۰ هزار دلار به بالا دو گواهی اسقاط ارائه کنند.

در بخشی از صحبت‌ها از مخالفت با ابطال کارت سوخت خودروهای فرسوده گفتید. به هر حال همان‌طور که اشاره کردید تعداد زیادی از صاحبان خودروهای فرسوده از قشر ضعیف هستند. چه باید کرد؟

منظور من این بود که به راهکارها به دقت بیندیشیم، نه اینکه صرفا ابطال کارت سوخت راهکار خوب یا بدی باشد. وقتی صحبت از ابطال کارت می‌کنیم، باید کل جوانب را در نظر بگیرم. در این زمینه موضوعات گوناگونی مطرح می‌شود. یک خودرو فرسوده باید حق بیمه و عوارض شهرداری بیشتری هم پرداخت کند. این موارد هم می‌تواند تا حدودی تاثیرگذار باشد، اما به‌اعتقاد من محرک‌های تشویقی در این زمینه همان‌طور که قبلا هم تجربه شده، می‌توانند تاثیرات بیشتری داشته باشند و به روند از رده خارج شدن خودروهای فرسوده سرعت بخشند. صاحب خودرو فرسوده قطعا برای نو کردن خودرو خو رغبت دارد تا دغدغه کمتری داشته باشد، اما قطعا بضاعت اندک مالی عمده دلیلی است که در این زمینه اقدام نمی‌کند. دولت می‌تواند از این راه وارد شود و با حمایت مالی و دادن تسهیلات ارزان، مسیر را هموار کند. این راهکار شدنی است و در بلندمدت منافع آن بیشتر از هزینه‌هایی است که دولت در این راه صرف کرده است. در طرح‌های قبلی وام‌های قابل‌توجهی به مالک خودرو داده می‌شد، به‌طوری‌که مالک خودرو برای خرید خودرو نو، نیاز به آورده مالی قابل‌توجهی نداشت، اما درحال‌حاضر باید خودرو خود را با مبلغ بسیار کم اسقاط کند و در نهایت فاصله قیمتی زیادی برای خرید خودرو نو دارد. در سازکار کنونی، وامی به مالک خودرو فرسوده برای اسقاط تعلق نمی‌گیرد.

پیشنهاد شما چیست؟

پیشنهاد من این است که دولت براساس قوانین موجود به‌طور جدی ارائه تسهیلات کم‌بهره و ارزان‌قیمت را در دستور کار قرار دهد و بیشتر از سیاست‌های تشویقی در این مسیر استفاده کند، چراکه تجربه ثابت کرده این رویکرد عملی‌تر و تاثیرگذارتر است.

وضعیت اسقاط خودروهای فرسوده در نیمه نخست سال را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

باتوجه به قوانین موجود در این زمینه و قانون ساماندهی صنعت خودرو فعلا شاهد اسقاط تعداد بسیار محدودی خودرو در قالب طرح‌های جایگزینی هستیم و تعداد بسیار کمی هم خودروهای خود را به‌صورت نقدی با مبلغ بسیار اندک ۳۵ تا ۴۲میلیون تومان در اختیار مراکز اسقاط قرار می‌دهند. پس عملا اتفاق خاص و چشمگیری را در این مدت شاهد نبود‌ه‌ایم.

براساس برنامه هفتم توسعه سالانه باید ۵۰۰ هزار خودرو فرسوده از رده خارج شوند. آیا با این حرکت بسیار کند و لاک‌پشتی در مقابل تعداد بی‌شمار خودرو فرسوده می‌توان این هدف را محقق کرد؟

تا افق ۱۴۰۴ حدود ۸ میلیون خودرو فرسوده در کشور داریم؛ یعنی به‌نوعی با سونامی خودروهای فرسوده در حال تردد در کشور مواجه خواهیم بود که تهدید جدی برای کشور است و به ناچار باید حرکت انقلابی و جدی در حوزه خروج خودروهای فرسوده انجام شود و متولیان امر همه باید ورود کنند. یکی از اصلی‌ترین معضلاتی که درحال‌حاضر با آن مواجهیم، کمبود سوخت و در مقابل مصرف بالای سوخت در کشور است. ما دچار بحران کمبود سوخت شد‌ه‌ایم و تنها راهکاری که در شرایط کنونی به ما در حل این بحران کمک می‌کند، کاهش مصرف سوخت است. از آنجایی‌که که خودروهای فرسوده سوخت بسیار زیادی مصرف می‌کنند، با از رده خارج کردن آ‌نها مصرف سوخت کاهش پیدا خواهد کرد که در کنار ایجاد ایمنی و کاهش آلایندگی می‌تواند موضوع مهمی برای حرکت جدی در راستای از رده خارج کردن منظم و با برنامه خودروهای اسقاطی باشد؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود طرح‌های بهینه‌سازی برای مصرف سوخت از خودروهای فرسوده شروع شود. سازمان بهینه‌سازی و وزارت نفت می‌توانند معادل سوختی که خودروهای فرسود‌ه‌ هدر می‌دهند را به‌صورت وام بلندمدت یا کم‌بهره به مالک خودرو فرسوده پرداخت کنند تا آنها مایل به از رده خارج کردن خودرو فرسوده خود شوند و بتوانند خودرو نو خریداری کنند. این تسهیلات در کنار مبلغی که صاحب خودرو از مراکز اسقاط دریافت می‌کند، به‌علاوه بهای خودرو فرسوده می‌تواند تا حدی برای مالک خودرو فرسوده صرفه اقتصادی ایجاد کند. طرح‌های زیادی وجود دارند که اگر در دست اجرا قرار بگیرند و البته به‌درستی هم اجرا شوند، می‌توانند کشور را تا حدودی از چالش‌های بسیاری که به‌واسطه تردد خودروهای فرسوده با آنها مواجه است، دور کنند.

اگر سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت، وزارت نفت و سازمان‌ محیط‌زیست، وزارت صمت و... که برای از رده خارج کردن خودروهای فرسوده هم وظیفه دارند و هم بودجه، به‌طور جدی پای کار باشند و با هم هماهنگ عمل کنند هیچ فشاری به هیچ‌ کدام از این نهادها نخواهد آمد و به‌راحتی طرح‌های مربوط به از رده خارج شدن خودروهای فرسوده اجرایی می‌شود.

تعدد متولیان چقدر روند اسقاط خودروهای فرسوده را کند کرده است؟

اگر سازمان‌ها و نهادهایی که سال‌هاست متولی و تصمیم‌گیرنده اصلی درباره وضعیت خودروهای فرسوده هستند، به‌طور جدی و هماهنگ پیگیر باشند، راحت می‌توانند آن را اجرایی کنند. در نشستی با رئیس‌جمهوری بر این موضوع تاکید کردیم و در ادامه شاهد تلاش‌های دولت سیزدهم برای اجرای طرح‌های جایگزینی بوده‌ایم که جای تشکر و قدردانی دارد.

به‌عقیده من، درحال‌حاضر یکی از موضوعاتی که باعث کاهش عرضه خودرو شده، بحث اسقاط و جایگزینی خودرو است. در این میان، یکی دیگر از موضوعات اساسی که به اسقاط خودروهای فرسوده کمک کرده رسیدگی ویژه کمیسیون اصل ۹۰ در بحث جایگزینی خودروهاست که جای قدردانی دارد.

در پایان اگر در زمینه خودروهای فرسوده صحبتی دارید، بفرمایید.

باتوجه به وضعیت تولید خودرو در کشور باید در زمینه ‌خودروهای فرسوده نیز برنامه‌ریزی ویژه‌ای داشته باشیم. ما نتیجه مطلوب جایگزینی خودروهای فرسوده را در مدت ۸ سال شاهد بوده‌ایم و اگر دولت و خودروساز به ساماندهی و جایگزینی خودروهای فرسوده بها بدهند، نرخ بازار کاهش پیدا می‌کند و از دست دلال‌ها خارج می‌شود؛ یعنی با جایگزینی خودرو خود با یک خودرو نو هم مالک خودرو فرسوده رضایت خواهد داشت و هم اینکه بازار حاشیه‌ای در این زمینه درست نخواهد شد. طرح‌های ویژه‌ برای جایگزینی و ثبت‌نام خودرو می‌تواند تا حدی کمک‌کننده باشد./روزنامه صمت