اکـتـشـاف روسـی و آنچه درباره آن نمی‌دانیم

رضا جدیدی، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، فناوری اطلاعات و بودجه سازمان زمین شناسی اعلام کرد کارشناسان روس برای بررسی‌های فنی همکاری اکتشافی به ایران آمده‌اند. وی به اکوایران گفت: در راستای بررسی جوانب همکاری مشترک، ابعاد فنی این قرارداد در این نشست و ماموریت متخصصان روسیه نهایی می‌شود و مبالغ حدودی شرح خدمات مشخص خواهد شد. سازمان زمین‌شناسی به مدت یک هفته میزبان تیم روسی خواهد بود تا از توانمندی‌های سازمان و همچنین توانمندی‌های آزمایشگاه‌های بخش خصوصی بازدید به عمل‌اید و کارگروه‌های مختلفی برای این سفر شکل گرفته است. وی با اشاره به سخنان رئیس سازمان زمین شناسی اعلام کرد: ما به دنبال دریافت خدمت علمی از روسیه هستیم و آموزش و توانمندسازی متخصصان ایرانی از اولویت اصلی ما بوده و خدمات آزمایشگاهی تماما در داخل کشور انجام می‌شود. به این بهانه در گزارش امروز صمت نگاهی دوباره داریم به واکنش فعالان حوزه معدن به این خبر. در ادامه نظرات شهرام شریعتی و نازنین زنگنه دو تن از کارشناسان و فعالان حوزه معدن بازتاب یافته است.

شاید چینی‌ها هم بیایند

به گفته، معاون وزیر صمت، پس از امضای تفاهمنامه اجرای ۱۲۰ پروژه اکتشافی را به روس‌ها واگذار می‌شود. براساس برنامه زمانبدی شده این ۱۲۰ پروژه از سال ۱۴۰۳ تا سال ۱۴۰۴ توسط روس‌ها اجرا می‌شود و آنها علاوه بر اجرای پروژه آموزش نیروی انسانی ایرانی را هم بر عهده دارند. به گزارش ایلنا، علیرضا شهیدی از صاحب‌سبک بودن کارشناسان اکتشافی روس گفت و خاطرنشان کرد: آنها در سالیان گذشته هم در ایران پروژه‌هایی را در زمینه اکتشافات معدنی ایران اجرا کردند و حالا پیش‌بینی می‌شود بیش‌تر از ۱۰۰ نفر کارشناس روسی برای اکتشاف مواد معدنی به ایران وارد شوند و در قالب یک پیمانکار این پروژه را پیش ببرند. او در پایان خبر داد: سازمان زمین‌شناسی برای اکتشاف مناطقی که در اختیار دارد همکاری با چینی‌ها را هم در دستور کار قرار داده است البته این طرح هنوز در مراحل اولیه است و با قطعیت نمی‌توان درباره آن صحبت کرد، اما در صورت حصول توافق رویه کار با چینی‌ها همانند کار با روس‌هاست.

اکتشاف به سبک روسی

شهرام شریعتی، کارشناس و فعال معدنی: در استانداردهای جهانی اکتشاف، چند نوع سبک اکتشاف مطرح است که المان‌های متفاوت را پی می‌گیرند؛ اما در نهایت همه آنها ختم به هدف نهایی یعنی اکتشاف ذخایر و منابع معدنی می‌شود. یکی از این سبک‌ها، سبک امریکای شمالی است. یعنی آن چیزی که امریکایی‌ها و کانادای‌ها بکار می‌برند. به همین ترتیب سبک افریقای جنوبی، استرالیایی و اروپایی را داریم که با استانداردهای خودشان کار می‌کنند و در نهایت یک سبک مربوط به روس‌ها و چینی‌ها هم وجود دارد که در ایران شناخته شده‌تر است.شوروی سابق سال‌ها قبل خود را به عنوان یکی از کشورهای صاحب سبک در زمینه اکتشاف معرفی کرده است و کارنامه خوب و قابل دفاعی از خود ارائه داده است. در دهه ۷۰ کارشناسان روس به ایران آمدند، که از شرکتی به نام تکنو اکسپورت بودند و گزارش کار خود را در دهه ۱۹۷۰ ارائه دادند و این گزارش‌ها سال‌های سال در آرشیو سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی خاک خورد و از سال گذشته بخش خصوصی آنقدر فشار آورد که بالاخره این گزارش‌ها کم کم منتشر شد.

تعامل مثبت

گفته شده بود که حضور کارشناسان روسی می‌تواند توان علمی مکتشفان داخلی را افزایش بدهد، بله این احتمال وجود دارد زیرا در زمینه اکتشافات ماهواره‌ای، اکتشافات هوایی، ژئوفیزیک هوایی، مگنتومتری و ژئوفیزیک هسته‌ای روس‌ها بسیار توانمند هستند. شخصا در مورد این توانمندی‌ها شکی ندارم اما موضوع سر انتقال تجربه است. ما این تجربه را در زمینه فعالیت روس‌ها با شرکت تکنواسپورت پشت سر گذاشته‌ایم. از کارشناسان قدیمی سازمان زمین شناسی که بپرسید با این پاسخ روبه‌رو می‌شوید که در زمان فعالیت روس‌ها در ایران، ما گاهی با اجازه روس‌ها به کمپ‌های آنها وارد می‌شدیم و جلساتی با آنها برگزار می‌کردیم. یعنی به طور مشخص روس‌ها از دانش و تجربه ایرانی در فعالیت‌های اکتشافی خود در آن زمان استفاده نکردند. یعنی شرکت تکنو اسپرت در آن زمان زیر بار این تعهد نرفت؛ امیدوارم در توافقنامه جدید با سازمان زمین شناسی که واگذاری ۱۲۰ محدوده معدنی را هدف‌گذاری کرده، مورد توجه قرار گیرد. البته هنوز نمی‌دانیم که کارشناسان روسی که وارد فعالیت اکتشافی در ایران می‌شوند از شرکت«روس اتم» هستند یا «روس ژئولوژیکا» یا کدام یک از کمپانی‌های بزرگ این کشور و قرارداد با آنها چگونه است. به هر حال امیدوارم که این تجربه باعث شود از نظر نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، زمین شناسان و مهندسان اکتشافی ایران و روسیه با هم در پهنه‌ها کار اکتشافی را انجام دهند نه اینکه تنها مقداری دیتا در اختیار ما قرار گیرد.

ضرورت انتقال تجارب

ولی به هر حال موضوع توسعه اکتشاف به کمک هر تیم خارجی چه کانادایی، استرالیایی افریقایی یا هر کشور دیگری بسیار مفید است و استفاده از تجارب آنها می‌تواند کارگشا باشد. البته به شرط اینکه این تجارب با انتقال دانش انجام گیرد و به چند اکتشاف و ارائه اطلاعات ختم نشود. وقتی صحبت از انتقال تجربه به میان می‌آید یعنی آنکه نرم‌افزارهای جدید وارد شیوه اکتشاف ایران بشود و دستگاه‌های جدیدی که در حال اکتشاف هستند وارد کشور شده و روش‌های جدید نیز آموزش داده شوند. یعنی ورود تکنولوژی و دانش در هر دو بعد افزاری و سخت‌افزاری اتفاق بیفتد

کار دولتی یا خصوصی

 از نظر قانونی و عرفی در تمام دنیا اکتشاف و تشکیل دیتاهای پایه و دیتابیس‌ها و هرچه مربوط به موضوع پی‌جویی، اکتشافات اولیه، تهیه نقشه‌های زمین شناسی و مانند است وظیفه حاکمیت است. در اصل ورود بخش خصوصی به زمینه اکتشاف، نافی وظیفه ذاتی دولت‌ها نیست. از سوی دیگر وقتی معادن جزو انفال هستند و حاکمیت از حقوق دولتی آن استفاده می‌کند چگونه اکتشافات وظیفه بخش خصوصی می‌شود؟ بخش خصوصی در همه دنیا وارد حوزه اکتشاف می‌شود اما نه با این سبک و سیاق و این قوانین. باید حداقل اطلاعات اولیه در اختیار آنها قرار گیرد اما گزارش‌های زمین شناسی، سازمان انرژی اتمی، شرکت ملی نفت ایران و سازمان زمین شناسی تا یکی دو سال پیش در اختیار عموم قرار نمی‌گرفت.مورد دیگر اینکه چرا باید اکتشافات عمومی و تفضیلی آن را به مزایده بگذارند؟ این وظیفه سازمان زمین شناسی است و با مالیاتی که از مردم و شرکت‌های خصوصی اخذ می‌کنند باید این کار را انجام دهند.

ضعف اطلاعات و عدم آگاهی

نازنین زنگنه کارشناس و فعال معدنی: متاسفانه جنجال اخیر صورت گرفته در جامعه معدنی در حالی اتفاق افتاده است که در سال‌های گذشته هم کارشناسان روسی مطالعاتی را در زمینه پی‌جویی و اکتشاف بالاخص در فلات مرکزی ایران انجام داده‌اند و این حجم حمله به وزارتخانه صمت برای اینجانب جای سوال دارد و به نظر نشانه ضعف اطلاعات و عدم آگاهی مخالفان این طرح است.

ورود تکنولوژی و ماشین‌آلات

همانطور که می‌دانیم بیشتر حفاری‌های اکتشافی انجام شده در معادن کشور به صورت روباز، سطحی و بعضا نیمه عمیق بوده است. حال آنکه برای اکتشاف در اعماق بیشتر نیاز به تکنولوژی‌ها و ماشین‌آلات روز داریم که تامین این تجهیزات مشکل اصلی حوزه معدن در شرایط فعلی است.روس‌ها در زمینه هوشمند کردن معادن سابقه خوبی دارند و در زمینه ماشین‌آلات حفاری عمیق می‌توانند کمک زیادی به کشور و مکتشفان داشته باشند. به خصوص اینکه خود روسیه در این زمینه پیشتاز است و در ۱۲ کیلومتری قطب حفاری عمیق انجام داده است که نمونه بارز آن معدن میرنی روسیه است و می‌تواند در حفاری‌های عمیق به ما کمک کند.

معادن نیاز به سرمایه‌گذاری دارند

عموما دستگاه‌های حفاری موجود مستهلک شده و از رده خارج شده‌اند. امروز معادن ما نیاز به سرمایه‌گذاری دارند تا از رکود فعلی خود خارج شوند و با توجه به اینکه در داخل کشور امکانات و زیرساخت‌های لازم برای ساخت تجهیزات معدن وجود ندارد، باید راهی عملیاتی برای رفع این مشکل پیدا کرد. از سوی دیگر تحریم‌های بین‌المللی و افزایش نرخ دلار، مانع نوسازی و بازسازی تجهیزات معدنی شده است و مهم‌تر اینکه حمایتی نیز از طرف دولت به بخش خصوصی صورت نمی‌گیرد. با این شرایط چگونه می‌توان از سرمایه‌گذاران داخلی توقع بازدهی در سرمایه را داشت؟

اقدامی قابل تقدیر

با توجه به شرایط روز، وزارت صمت می‌تواند با ورود کارشناسان روسی و الزام آنها به ورود تجهیزات و در عین حال نوسازی معادن و تواما آموزش نیروی متخصص ایرانی توان و ظرفیت استخراج معدن کشور را بالا ببرد. این نکته را همیشه باید به خاطر داشت که بخش معدن نیاز به سرمایه‌گذاری میان مدت و بلند مدت دارد. پس اقدام اخیر دولت می‌تواند برای توسعه بخش معدن مثمر ثمر باشد.

 ارتقای دانش داخلی

در کل با توجه به فرصت ارتقای دانش داخلی، حضور کارشناسان خارجی در ایران می‌تواند اتفاق مثبتی باشد. هرچند ممکن است این اقدام، آسیب‌هایی هم داشته باشد که آسیب‌ها باید مدیریت شود، نمونه کارهای مشابه اکتشافی صورت گرفته با کارشناسان چینی نشان داده است در برخی از موارد موفق‌تر از ما عمل کرده‌اند و توانسته‌اند با اشتراک‌گذاری تکتونیکی و دانش روز ما را در رسیدن به نتایج بهتر یاری کند.

دانشی که نیاز داریم

ما به دانش و تکنولوژی متخصصان خارجی نیاز داریم. البته باید بتوانیم خودمان به این تکنولوژی و دانش مسلط شویم. امروزه تمام شرکت‌های توانمند و مطرح چند ملیتی در دنیا با تشکیل اتاق فکرهای بین‌المللی فعالیت می‌کنند که می‌تواند منجر به نتایج خوب در کلیه سطوح شود.بارها از کلیه متخصصان این حوزه شنیده شده است که بخش معدن شدیدا نیاز به یک وزارتخانه مستقل دارد و ضعف در نگاه تخصصی و ایجاد فرصت برای نظارت و مدیریت دقیق‌تر گاهی باعث ایجاد رانت در بخش معدن شده است. بااینهمه مهم‌ترین ضعف این سال‌ها فرسودگی در بخش‌های گوناگون معدن به ویژه ماشین‌آلات معدنی است. نبود تکنولوژی روز، دانش‌بنیان و در دسترس نبودن تجهیزات پیش‌رفته به دلیل تحریم‌های ظالمانه و افزایش نرخ دلار، فقر کارشناسان داری توان اجرایی بالا را می‌توان برشمرد.

سخن پایانی

در همین حال بسیاری از فعالان معدنی نیز معتقدند، ایران برای توسعه بهره‌برداری از ظرفیت‌های معدنی خود، به اکتشافات عمیق نیاز دارد که متاسفانه هم اکنون به آنها، دسترسی کمتری وجود داشته و بخش قابل توجهی از ذخایر معدنی کشور، به دلیل قرار گرفتن در عمق زمین، اکتشاف نشده است؛ به نحوی که اکتشافات عمیق به دلیل چالش‌های مرتبط با نبود تکنولوژی روز دنیا، انجام نشده و ذخایر معدنی کشور، دست نخورده باقی مانده است. همچنین عدم دسترسی به تکنولوژی‌های روز دنیا و تجهیزات مورد نیاز اعم از تجهیزات اکتشافی، استخراجی و فرآوری سبب شده که این حوزه‌ها نسبت به سایر کشورها، عقب بماند؛ ضمن اینکه در حوزه دسترسی به علم روز دنیا نیز، ضعف‌هایی وجود دارد.بنابراین می‌توان با همکاری و تبادل ظرفیتها، از تجربیات روسیه نیز استفاده کرده و به صورت عملی و عینی وارد حوزه عمق بخشی به اکتشافات معدنی ایران شد.