آغاز یک دوره جدید در روابط ایران و آمریکا؟

امواج جنگ سرد ایران و آمریکا به سواحل ونزوئلا رسید. شنبه گذشته، اولین نفتکش از مجموع پنج نفتکش ایرانی عازم ونزوئلا به سواحل این کشور رسید و مورد استقبال گرم مقامات ونزوئلا قرار گرفت. نفتکش‌های ایرانی بعد از ورود به آب‌های ونزوئلا توسط نیرو‌های نظامی این کشور اسکورت شدند.

ایران با هدف کمک به حل بحران کمبود سوخت در ونزوئلا، پنج نفتکش حامل بنزین به این کشور ارسال کرد که با اعتراض واشنگتن مواجه شد. نفتکش‌های ایران محموله‌های خود را از بندر شهید رجایی بندرعباس بارگیری کرده و با عبور از مناطق حساسی مانند تنگه باب المندب، کانال سوئز، تنگه جبل الطارق و مجمع الجزایر ترینیداد و توباگو به سواحل ونزوئلا نزدیک شدند. در اکثر این مناطق، آمریکا یا متحدان این کشور حضور نظامی قابل توجهی دارند. با این حال، نفتکش‌های ایران بدون اینکه با مشکلی مواجه شوند از این مناطق عبور کردند.

ارسال محموله‌های بنزین از ایران به ونزوئلا پیامد‌ها و معانی متعددی دارد که در ادامه بررسی می‌شوند.

۱- دادوستد سوختی میان تهران و کاراکاس، اگر چه در اصل جنبه اقتصادی دارد، اما با توجه به - تنش‌ها میان ایران و آمریکا، جنبه سیاسی آن اهمیت بسزایی دارد. آمریکا هر دو کشور ایران و ونزوئلا را به شدت تحریم کرده و با هرگونه داد و ستد میان این دو کشور مخالفت می‌کند. آمریکا تهدید کرده بود که اقداماتی برای اخلال در صادرات بنزین ایران به ونزوئلا انجام دهد، اما در عمل هیچ کاری نکرد. ایران برای نخستین بار وارد حوزه نفوذ آمریکا شد و آمریکا در حیاط خلوت خود از پاسخ دادن به ایران عاجز ماند. برای این امر دلایل مختلفی وجود دارد. یک دلیل این است دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، اوضاع داخلی خوبی ندارد. بیماری کرونا، جان تقریبا ۱۰۰ هزار شهروند آمریکایی را گرفته و اقتصاد آمریکا را تحت الشعاع قرار داده است.

از سوی دیگر، ایران بار‌ها درباره هرگونه تعرض به نفتکش‌ها به صراحت هشدار داده بود. رئیس جمهور حسن روحانی، در تماس تلفنی روز سوم خرداد خود با امیر قطر، هشدار داد که «اگر نفتکش‌های ما در دریای کارائیب یا در هر کجا از جهان از سوی آمریکایی‌ها دچار مشکل شوند متقابلا برای آن‌ها مشکل بوجود خواهد آمد.» روحانی نگفت که اقدام متقابل ایران علیه آمریکا چه خواهد بود، اما برخی تحلیلگران اعلام کردند که ایران ممکن است در تنگه هرمز یا خلیج فارس به آمریکا پاسخ دهد؛ بنابراین اگر آمریکا برای نفتکش‌های ایران مزاحمتی ایجاد می‌کرد، ممکن بود تنش‌ها میان تهران و واشنگتن به شکل خطرناکی تشدید شود. کاخ سفید مایل نبود در شرایطی که آمریکا درگیر کرونا است، مشکلات دیگری برای خود درست کند.

آیا امیر قطر هشدار آمریکا را به روحانی منتقل کرد؟

۲- اعزام علنی نفتکش به حیات خلوت آمریکا، اعتماد به نفس روزافزون ایران را نشان داد. ایران برای نخستین بار، نفتکش‌های خود را به صورت علنی به ونزوئلا اعزام کرد و از همان ابتدا این امر را اعلام کرد و در واقع تحریم‌های آمریکا را به چالش کشید. سابقا، نفتکش‌های ایران به طور غیرعلنی حرکت می‌کردند و مقصد‌ها و جزئیات حرکت آن‌ها جزو اسرار محرمانه بود. چرا که افشای این جزئیات می‌توانست مسیر‌های دور زدن تحریم‌ها را برملا کند.

برخی منابع رسانه‌ای منطقه‌ای می‌گویند آمریکا از طریق یک کشور عربی به ایران درباره ارسال بنزین به ونزوئلا هشدار داده است. روزنامه الرای کویت مدعی شد که آمریکا از طریق یک کشور عربی به ایران پیامی ارسال کرده مبنی بر اینکه آمریکا مانع از رسیدن نفتکش‌های ایران به ونزوئلا خواهد شد. ایران در پاسخ گفته نفکتش‌های‌اش به سمت ونزوئلا حرکت خواهند کرد و اگر آمریکا مانع از حرکت آن‌ها شود، این کار دزدی دریایی تلقی خواهد شد و لذا ایران «با خشونت در تنگه هرمز و دریای عمان یا هر جایی که مناسب می‌داند پاسخ خواهد داد و نفتکش‌های دیگری را برای هر کشوری که بخواهد ارسال خواهد کرد.» الرای نام این کشور عربی را افشا نکرد، ولی در صورتی که گزارش الرای درست باشد، این کشور می‌تواند قطر باشد. امیر قطر روز سوم خرداد با روحانی تلفنی گفتگو کرد و روحانی در همین تماس به وضوح درباره تعرض آمریکا به نفتکش‌های ایران هشدار داد.

به هر حال، بی‌توجهی ایران به هشدار‌های علنی و غیرعلنی آمریکا نشانه‌ای از اعتماد به نفس فزاینده در مقابل آمریکا بود. امری که در آمادگی ایران برای مقابله با تهدیدات منطقه‌ای نیز تجلی یافت. به گفته منابع الرای، ایران دیگر از هیچ حمله‌ای به منافع‌اش در منطقه چشم پوشی نخواهد کرد. همچنین، ایران در سوریه تدابیری اتخاذ کرده تا متحدانش بتوانند با حملات اسرائیل مقابله کنند.

ورود نفتکش‌های ایران به ونزوئلا ممکن است آغازگر یک دوره جدید از «سوپرایزها» باشد. کاخ سفید در یک سال گذشته تلاش‌های زیادی برای «احیای بازدارندگی» در مقابل ایران انجام داد. با همین هدف، نیرو‌ها و تجهیزات نظامی قابل توجهی به منطقه اعزام کرد. حتی ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده پیشین سپاه قدس، نیز در همین راستا بود. آمریکایی‌ها به وضوح گفتند که از تحرکات آینده سردار سلیمانی نگران و هراسناک بودند. ظاهرا یکی از اهداف آنان این بود که با ترور سردار سلیمانی از احتمالات آسیب دیدن جایگاه انتخاباتی ترامپ در ماه‌های قبل از انتخابات جلوگیری کنند. اما به رغم همه اقدامات آمریکا، بازدارندگی به شکلی که آمریکایی‌ها دنبال آن بودند، برقرار نشد. به اعتقاد برخی تحلیلگران، ایران در ماه‌های آینده فرصت مناسبی برای قدرتنمایی مقابل کاخ سفید دارد و ممکن است از ضعف داخلی ترامپ بهره برداری نماید و از سوپرایز‌های جدیدی رونمایی کند.

۳- ایران و ونزوئلا وارد یک معامله برد-برد شده اند. ونزوئلا به شدت محتاج سوخت است و طلا دارد. از سوی دیگر، ایران سوخت اضافی دارد و محتاج طلا است. اما سوال مهم این است که این معامله چقدر دوام می‌آورد؟ به عبارت دیگر، در صورتی که دادوستد میان ایران و ونزوئلا ادامه پیدا کند، آیا آمریکا اقدامی برای ممانعت از این دادوستد انجام خواهد داد یا اینکه نظاره‌گر شکسته شدن تحریم‌های‌اش خواهد بود؟ آمریکایی‌ها امیدوارند که دادوستد سوختی میان ایران و ونزوئلا به همین پنج نفتکش محدود بماند و دیگر ادامه پیدا نکند.

برخی محافل آمریکایی می‌گویند که ایران در حال حاضر به دلیل محدودیت‌های کرونایی، بنزین مازاد برای صادرات دارد. بنابراین، وقتی که این محدودیت‌ها رفع شوند، دیگر بنزینی برای صاردات باقی نخواهد ماند. اما واضح است که چنین ادعایی صرفا توجیهی برای ناتوانی فعلی آمریکا در ممانعت از دادوستد میان ایران و ونزوئلا است.

چرا که حتی اگر به فرض ایران بنزینی برای صادرات نداشته باشد، باز هم دادوستد دو کشور در زمینه‌های دیگر می‌تواند ادامه داشته باشد. فعلا در دولت آمریکا شکاف وجود دارد. برخی از مقابله با نفتکش‌های ایران حمایت می‌کنند و برخی دیگر خواستار خویشتنداری هستند و می‌گویند هر زمان که دادوستد میان دو کشور حالت مداومی به خود گرفت، آمریکا باید مداخله کند. یک مقام ناشناس آمریکایی اخیرا به روزنامه واشنگتن پست گفته است که دولت ترامپ «مداخله پیوسته حامیان» نیکولاس مادورو، رئیس جمهور ونزوئلا را تحمل نخواهد کرد. به هر حال، صرفنظر از اینکه آمریکا چه گزینه‌ای را انتخاب کند، اصرار ایران برای شکستن تحریم‌های نفتی در ماه‌های آینده می‌تواند چالش بزرگی برای کاخ سفید باشد.