ایران و عربستان به بن بست رسیدند؟

گفتگوی بین تهران و ریاض به ایستگاه ششم نرسید. مذاکراتی که به نظر می‌رسید در مسیر پیشرفت جلو می‌رود مدت‌هاست متوقف شده و حتی لحن آرام‌تر مقامات عربستان و ایران، نسبت به یکدیگر هم باعث نشد تا بغداد بار دیگر میزبان گفتگو‌ها باشد. در این مدت عراق شاهد ناارامی‌های بسیاری بود که بسیاری توقف گفتگو‌ها را گردن این وضعیت می‌انداختند. بهتر شدن روابط بین ایران و امارات در ماه‌های اخیر و رویکرد دولت سیزدهم به گسترش روابط خود با کشور‌های منطقه، نشانه‌هایی بود که به نظر می‌رسید می‌تواند منجر به گسترش روابط ایران و عربستان شود. اما این اتفاق بیش از آنچه که باید به تعویق افتاد و هنوز هم بوی بهبودی از جانب بغداد به مشام نمی‌رسد.

علی اکبر اسدی، کارشناس مسائل خاورمیانه و در تشریح علل تأخیر در مذاکرات روابط ایران و عربستان گفت: مذاکرات و گفتگو‌های بین ایران و عربستان که در این یک سال و خرده‌ای برجسته شده بود، بیش از هر چیز هدفش تنش زدایی بین دو کشور بود. اما مسأله کلیدی این است که فراتر از تنش زدایی و مدیریت تنش ها، دو کشور هنوز به یک تعریف و تشخیص مشخصی از همکاری بین دو طرف نرسیده اند. چون که موانع و چالش‌های جدی وجود دارد که پیشبرد همکاری‌ها در مقطع کنونی را بسیار دشوار می‌کند. از یک طرف شاهد آن هستیم که دو کشور هنوز دو رقیب در سطح منطقه بوده و رقابت هایشان ادامه دارد. البته دو طرف با نوعی حسن نیت و نگاه مثبت وارد گفتگو‌ها شده اند. آن‌ها به این نتیجه رسیده اند که تنش‌ها هزینه‌های زیادی برای هر دو کشور دارد و تنش زدایی منافع تهران و ریاض را تامین می‌کند، اما رقابت‌ها و اختلافات در سطح منطقه‌ای نیز همچنان ادامه دارد.

وی افزود: هر کشوری اهداف، منافع و رویکرد‌های خاص خود را در منطقه دارد و این نشان می‌دهد که هنوز دو طرف بیش از اینکه منافع مشترکی را در منطقه متصور باشند، منافع خود را متعارض از یکدیگر می‌دانند. این موضوع در حوزه‌های مختلف وجود دارد. البته بحران‌های منطقه‌ای نسبت به یک دهه گذشته کم‌تر شده و تنش‌ها کاهش یافته، اما رقابت‌ها در بین ایران و عربستان هنوز تعیین کننده هستند.

اسدی با اشاره به اینکه ایران و عربستان از نظر ساختار‌های سیاسی و اهداف، دو کشور متفاوت هستند و سابقه تنشی که در یک دهه اخیر بین دو کشور وجود داشته، سبب شده تا بی اعتمادی بین آن‌ها تبدیل به موضوعی بسیار جدی و ادامه دار شود گفت: این بی اعتمادی مانع از همکاری‌ها و رسیدن به یک سری توافقات و نتایح کلان می‌شود. در سطح بین المللی هم ما شاهد این هستیم که هنوز متغیر‌هایی وجود دارد که روابط ایران و عربستان متاثر از آن هستند. روابط بین ایران و غرب به نتیجه‌ای نرسیده و تلاش‌های مذاکراتی برای احیای برجام و توافق هم به نتیجه نرسیده و این بی ثباتی و تنش‌هایی که در سطح بین المللی وجود دارد، مانع از این می‌شود که ایران و عربستان به صورت جدی به سمت یک توافق حرکت کنند.

وی اضافه کرد: با توجه به اینکه افزایش تنش‌ها بین ایران و کشور‌های غربی می‌تواند منجر به ایجاد منافعی برای عربستان شود، احیای توافق هسته‌ای ممکن است عربستان را از جهاتی دچار احساس خطر کند. با این حال در شرایط تداوم تنش بین ایران و غرب در سطح بین المللی، امکان اینکه روابط تهران و ریاض هم به نتیجه نهایی برسد کاهش پیدا می‌کند.

این کارشناس مسائل عربستان با اشاره به اینکه نقش بازیگران دیگر هم باید در نظر گرفت گفت: مثلا اسراییل که آن‌ها هم در واقع در پی مدیریت و تعارضات و منازعات در سطح منطقه‌ای هستند و نزدیکی بین ایران و کشور‌های خلیح فارس را خیلی به نفع خود نمی‌دانند. این‌ها مولفه‌هایی هستند که در سطوح کلان، مانع از رسیدن به یک توافق نهایی بین ایران و عربستان شده است.

او در ادامه توضیح داد: توافق چیزی نیست که فعلا از سمت ایران هدایت شود. یک اراده سیاسی از سمت دو طرف باید وجود داشته باشد که فارغ از تنش‌ها و تحولات بین المللی و منطقه‌ای باشد. این لازمه رسیدن به توافق است. اما از انجایی که مولفه‌های بین المللی همچنان متغیر‌های پویا و اثرگذاری هستند، دو طرف خودشان را در وضعیتی احساس نمی‌کنند که بتوانند به یک توافق نهایی دست پیدا کنند.

اسدی در پایان مورد میانجیگری عراق نیز گفت: میانجیگری مقامات عراقی نقش مهمی در شروع و تداوم گفتگو‌ها بین ایران و عربستان داشته است. دولت عراق خود را به صورت پلی تصور می‌کند که می‌تواند بین ایران و کشور‌های عربی یک آشتی ایجاد کند. عراق ایجاد هر گونه تنش منطقه‌ای را بین ایران و دیگر کشور‌های منطقه به ضرر و زیان خود می‌داند و به همین دلیل در تلاش است تا با ایفای نقش در این امر پیام‌ها را به طرفین انتقال دهد. البته میانجیگری‌های عراق هم محدودیت‌هایی دارد و آن‌ها بیش از آنچه شاهد بودیم، ظرفیت و پتانسیلی ندارند که بتوانند در گفتگو‌ها پررنگ‌تر عمل کنند. هر کشور دیگری هم که بخواهد میانجیگری کند در همین سطح است و بعید می‌دانم که کسی انگیزه بیشتری داشته باشد. کشور‌های قدرتمندتری، چون روسیه و چین هم بعید می‌دانم انگیزه‌ای برای پرداختن به این مسائل داشته باشند. آن‌ها درگیری‌ها و اولویت‌های خود را در عرصه بین المللی دارند و نمی‌خواهند خیلی درگیر مسائلی، چون رقابت‌ها و اختلاف‌ها در خاورمیانه شوند. این بدان معناست که میانجیگری دیگر به آن معنی که بتواند تاثیری روی روابط ایران و عربستان داشته باشد محتمل نیست.