از رکود تا همبستگی تجاری

صنعت چاپ، پیشران تولید است. این صنعت، شاخص بزرگی در تولید ناخالص ملی کشور‌ها و از مهمترین ارکان اقتصاد غیر‌نفتی است. ظرفیت بالای این صنعت در ارتقای تولید داخلی، توسعه‌ی سرمایه، افزایش اشتغال و صادرات، اهمیت آن را در جهان اقتصادی کنونی، به ویژه در کشورهایی با موقعیت ژئوپلتیک دو چندان کرده است. ‌پیش‌بینی گردش مالی یک هزار میلیارد دلاری برای این صنعت تا سال ۲۰۲۵، اینک بسیاری از سرمایه‌گذاران را به سوی این صنعت سوق داده و عمده تمرکز آن‌ها را بر بازار و صنایع وابسته به چاپ و بسته‌بندی معطوف کرده است.

آمار و ارقام جهانی، نشان می‌دهد کشورهای اروپایی و آسیایی به ویژه آلمان، ایتالیا، چین و هند تاکنون توانسته‌اند در این صنعت نسبت به سایر کشورهای جهان گام‌های محکم‌تری بردارند. در این میان بسیاری از کشورها نیز با الگوبرداری از روند رشد آلمان و چین در صنعت چاپ به عنوان دو نمونه موفق و متفاوت از دو قاره مختلف، در مسیر رشدِ این صنعت قرار گرفته‌اند. صنعت چاپ و بسته‌بندی ایران ولی با توجه به موقعیت استراتژیک کشور در منطقه و ظرفیت‌های بی‌شمار داخلی آن، هنوز جایگاه خوبی ندارد.

طبق برآوردهای مرکز آمار چاپ و بسته‌بندی جهانی، درآمدزایی این صنعت در خاورمیانه تا سال ۲۰۲۵ به جز بخش کتاب و فرهنگ، رقمی نزدیک به ۷۰ میلیارد دلار خواهد‌ بود که البته سهم ما در این ارقام بسیار ناچیز است. سهم ایران، حدود ۵ درصد برآورد شده و این موضوعی نگران‌کننده‌ است. این نگرانی، با توجه به مشکلات مراودات سیاسی، تداوم تحریم‌های اقتصادی، تعطیلی بنگاه‌ها و رکود اقتصادی در کنار پاندمی کرونا، اکنون به خوبی ملموس و قابل تأمل‌تر است.

البته از سال ۱۳۹۸ با توجه به جدال اقتصادی علیه ایران و شیوع بیماری کووید-۱۹، هر چند نیمی از چاپخانه‌های کشور به‌خصوص آن‌هایی که در بخش چاپ تجاری فعالیت داشتند تعطیل‌شدند ولی مابقی با چالشی مثبت، جدی و بعضاً متناقض مواجه شده‌اند. در حالی که بسیاری از چاپخانه‌داران، تقریباً طی دو سال اخیر، شرایط ادامه فعالیت را به دلیل کمبود نقدینگی، رقابت انحصاری ناسالم،گرانی مواداولیه، فرسودگی تجهیزات و.. از دست دادند، برای برخی دیگر، فرصت‌های جدیدی در زمینه بسته‌بندی مهیا شده است. شیوع بیماری کووید-۱۹‌، باعث پیشرفت سریع بسیاری از فناوری‌ها شد. تجارت الکترونیک و خرید آنلاین، رشد کرد و افزایش سطح بهداشت و نگرانی‌های مربوط به ایمنی و سلامت، بسته‌بندی را به تعریف جدیدی رساند. در واقع، بسته‌بندی در راستای تأمین نیاز مصرف‌کننده و حفظ سلامت او، بر پایداری و انعطاف‌پذیری متمرکز شد؛ و بسیاری از چاپخانه‌داران به صنعت بسته‌بندی وارد شدند.

از این رو، هرچند صنعت چاپ طی چند سال اخیر، ضرر‌های جبران ناپذیری را متحمل شده است، اما راه به روی فعالان حوزه‌ی چاپ و بسته‌بندی هنوز بسته نشده و می‌توانند از بازارهای جدید به صورت، هدفمند متنفع شوند. اکنون نیاز است، تولیدکنندگان، سرمایه‌گذاران و کارگزاران و تصمیم‌گیران دولتی، دقت کنند که صنعت بسته‌بندی، با بهینه‌سازی عملیات زنجیره تأمین و بهبود رضایت مشتری، چرخه‌ی کسب‌وکار را رونق می‌دهد و روابط تجاری را همبسته‌تر و حتی جهانی‌تر ‌می‌کند. علاوه بر آن مهم است که پذیرفته شود، صنعت بسته‌بندی، بسیار تخصصی و دارای ابعاد گسترده‌ای است و این ابعاد و شاخصه‌های گسترده هستند که باعث رونق تولید در بازار جهانی می‌شوند. بدین‌جهت، قبل از هرگونه سرمایه‌گذاری باید بازار هدف به خوبی تعیین شود. نیازسنجی‌های کلان از حیث پتانسیل‌های داخلی برای ایجاد بازارهای جدی و تقاضا انجام گیرد. به اجماع سرمایه‌گذار، چاپخانه‌دار و دولت برسد که با ماشین‌آالات قدیمی و فاقد نوآوری نمی‌توان نیاز بازار را تأمین کرد؛ و مهم‌تر اینکه، بخشِ بزرگی از موفقیت در این صنعت و بازارهای مکمل آن ‌نیازمند حضور توانمند دولت، حمایت، هم‌اندیشی کارگزاران و نهادهای آن با فعالان این صنعت است و در صورت فقدان آن، نمی‌توان تولید در این صنعت را به جهش و رونق کشاند.