شیوه ای جذاب برای حل بحران گوشت و غذا!

چند سالی هست که بحث استفاده از فناوری مهندسی ژنتیک برای حل بحران کشاورزی در خیلی از کشورها مطرح شده است و از مدت‌ها پیش نیز روش‌های اصلاح نژاد مطرح بوده است و باید با روش‌های مختلف اصلاحی پاسخگوی نیاز غذایی کشور باشیم. روش مهندسی ژنتیک موافقین و مخالفین خود را دارد و سؤالات زیادی پیرامون آن مطرح است. در این خصوص ایوب فصاحت رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان تهران در گفتگو با گسترش نیوز گفت: تکنیک‌های اصلاح نژاد و تراریخته دو مقوله جدا از هم هستند. در تراریخته اساساً دست‌کاری ژنتیکی صورت می­ گیرد اما در روش‌های اصلاح ژنتیک به ارتقاء خصوصیات نباتات و حیوانات از طریق روش‌های معمول اصلاح پرداخته می ­شود. تولید مواد غذایی یا محصولات تراریخته اساساً به عنوان یک شاخه از علوم، وارد بازار محصولات کشاورزی شده است و جنبه علمی دارد، اما اطمینان لازم به این محصولات وجود ندارد. ما بیشتر باید از جنبه علمی به آن توجه کنیم و در صورتی که محصولات تراریخته توسط همان کشورهای تولیدکننده مورد استفاده قرار می‌گیرد باز هم با احتیاط لازم می‌توان از آن‌ها استفاده نمود.

پیرامون تولید محصولات تراریخته، آگاهانه عمل شود

فصاحت اظهار کرد: اگرچه بهره‌مندی از این رویه در تولید محصولات کشاورزی به افزایش و توسعه این‌گونه محصولات کمک می‌کند اما در خصوص تولید محصولات تراریخته باید آگاهانه عمل شود و از طرفی ایمنی محصولات زیستی در کنار سلامت محصولات مورد توجه قرار گیرد. البته همواره یک سری نگرانی‌ها بابت انتقال مواد ژنتیکی (گرده) یک‌دانه تراریخته به یک گیاه وحشی وجود دارد که می‌تواند موجبات بروز برخی خطرات شود که موضوع توسط یک مجموعه پروتکل و استاندارها تست شده است و سپس وارد بازار می‌شود. این موضوع می‌تواند نگرانی‌هایی را ایجاد کند که قابل ‌کنترل است.

باید مردم تعاریف درستی از محصولات تراریخته داشته باشند

وی افزود: این امر نباید موجبات انکار کردن تولید محصولات تراریخته شود، چرا که در دنیا شاهد تولید و مصرف تنوع زیادی از محصولات تراریخته هستیم و در ایران نیز مصرف می‌شود.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان تهران تأکید کرد: ضروری است که مردم تعاریف درستی از محصولات تراریخته و غیر تراریخته داشته باشند. این موضوع به وضوح بر لیبل هر محصولات نیز قید شده یا باید بشود. تمام موارد ایمنی زیستی نیز باید رعایت شود تا هوشمندانه مصرف کنیم.

اصلاح ژنتیک نقش مهمی در حل بحران‌های کشاورزی ایفا می‌کند

فصاحت خاطرنشان کرد: بدون شک روش‌های اصلاح ژنتیک نقش بسیار مهمی در حل بحران‌های کشاورزی ایفا می‌کند. روش اصلاح ژنتیک یک روش سنتی است که در این روش طی سالیان متمادی دانه گرده برداشت می‌شود و با متد cross (آمیخته گری) مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.

وی افزود: در طبیعت نیز اصلاح نژاد به خودی خود در حال انجام است. به طور مثال یک درخت زیتون در یک منطقه، نسبت به شرایط اقلیمی سخت نظیر باد، گرما و بعضاً کم‌آبی و سرما عادت می‌کند و از محصول روغن قوی تولید می‌شود. این نمونه می‌تواند حاصل یک مجموعه از درختان زیاد زیتون باشد که طی سالیان متمادی از آمیخته گری بین درختان و بذرهای کارآمد و مقاوم تولید شده است. روش سنتی و انتخاب طبیعت بسیار زمان‌بر و هزینه بالا دارد.

تحولات فناوری در حوزه کشاورزی

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان تهران در ادامه گفت: در حال حاضر از روش‌های مولکولی همانند GBass، GBS استفاده می‌شود که در این روش‌ها با استفاده از مارکس‌های ژنتیکی، شناسایی انجام می‌شود. در گونه‌های مختلف گیاهی روش سنتی اصلاح نژاد زمان‌بر هست و هزینه گزافی دارد. نهایتاً هم نتیجه مطلوبی به دنبال ندارد. در یکی از مدل‌های فوق مطالعه‌ای انجام شده است که ارتباط آن مارکر (نشانگر) را با جفت خاص رو به رو کرده است و سپس BREEDING و غربالگری انجام شده است و در زمان بسیار کوتاه قابلیت انتخاب بذرهای با صفت مطلوب را خواهیم داشت. حدود سه تا شش ماه زمان نیاز هست که تحول بسیار بزرگی در تولید بخش کشاورزی ایجاد می‌شود.

فصاحت اظهار کرد: در حوزه دام اساساً تولید گوشت دام سبک قرمز متکی به مرتع هست و این امر موجب شده است، با کاهش نزولات آسمانی مخاطرات بسیاری در تولید گوشت قرمز ایجاد شود. در حال حاضر نژادهای گوشتی خاص داریم که صرفاً از شرایط مطلوب برای تولید گوشت قرمز برخوردار نیستیم. اگرچه استفاده از آمیخته‌های نژادهای گوشتی و شیری دام نر متولد شده، در مسیر تولید گوشت قرمز بهتر از گوساله‌های تولید دام‌های اصیل و بومی عمل می‌نمایند اما هیچ‌گاه این امر مستمر نبوده است. تولید سیستم‌های بسته و نیمه بسته متکی بر دام‌های پربازده یکی از راه‌های کاهش فشار بر منابع طبیعی و محیط‌زیست است.

رشد جمعیت منابع طبیعی را تهدید می‌کند

وی افزود: همواره با روند رشد جمعیت و افزایش مصرف مواد غذایی منابع طبیعی محیط‌زیست و همچنین منابع تولید (آب و خاک) در معرفی تهدید قرار می‌گیرد. اساساً برای رفع چالش‌های فوق و تأمین مواد غذایی مورد نظر به گزینی و ارتقا تولید در واحدها روش مطمئن‌تری برای رسیدن به اهداف امنیت غذایی است. در بخش کشاورزی اصلاح نژاد مصرف آب کمتر و تولید واحد سطح بیشتری دارد. در رابطه بهره‌مندی از آمایش سرزمینی و در ذیل آن برنامه‌ریزی برای ایجاد یک الگوی کشت در مناطق مختلف کشور می‌تواند، با توجه به اقلیم‌های مختلف تنوع تولید در محصولات زراعی و باغی را منطبق بر آمایش سرزمین در دستور کار قرار دارد.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان تهران خاطرنشان کرد: پرواضح است که فرسایش خاک به واسطه توجه کشور به تولید غلات همانند گندم، جو و عدم رعایت عمق شخم در اراضی زراعی موجبات بروز به هم ریختگی در بافت و ساختمان خاک شده است. برای افزایش تولید ارقام پربازده، حفظ منابع طبیعی، محیط‌زیست و برای حصول نتایج مهم باید از ذخایر ژنتیکی و مواد ژنی سایر کشورها در غالب ارتباط بین‌المللی و بهره‌مندی از تجربیات کشورهای پیشرو و با بهره‌مندی از معاهدات همانند کارتاهانا و معاهده ناگویا برای تبادل ذخایر ژنتیکی در چارچوب قوانین مدرن و توافق‌نامه‌ها استفاده کرد. ضمن انجام BREEDING هدفمند و به گزینی و بهره‌مندی از تکنولوژی‌های اصلاح نژاد ما به اهدافمان می‌رسیم.

نیازمند ورود ژن وارداتی هستیم

فصاحت تأکید کرد: در بخش کشاورزی در حوزه گندم، ذرت و نباتات علوفه‌ای اقدامات مفیدی صورت گرفته است اما در حوزه محصولات باغی به دلیل زمان‌بر بودن آن‌ چنان که باید نتایج ملموسی نداریم. کشور ما از ظرفیت بسیار بالایی در بخش باغات برخوردار هست. در حوزه دام اصلاح نژاد در گاوهای شیری همانند هلشتاین و گاوهای دومنظوره شیری-گوشتی از جایگاه بسیار مطلوبی برخوردار هستیم و با توجه به وجود فعالیت بخش خصوصی در ایجاد OHI (بهبود مدیریت گله‌های شیری) در اغلب واحدهای صنعتی رکورد دیگری دارند. روند اصلاح نژاد مثبت هست و همچنین با توجه به وجود مراکز تولید مواد ژنی (بخش خصوصی و نیمه‌دولتی) در تأمین بخش از اسپرم گاوهای نر پروش شده، بهبود ارزش اصلاح در گله‌های شیری اصیل قابل توجه است. نیازمند ورود ژن وارداتی هستیم که اخیراً با محدودیت رو به رو شده است. این نگرانی وجود دارد که ظرفیت ژنتیکی گله‌های پر تولید دچار کمبودهایی گردد.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان تهران در پایان گفت: در حوزه دام سبک گام‌های بسیار مثبتی و اثربخشی برداشته شده است که در آینده نتایج بسیار خوب خواهد داشت. در خصوص ارتقا صفات تولیدی و تولید مثلی در حوزه طیور کاملاً وابسته هستیم، مگر در بخش طیور بومی که فعالیت‌های در این خصوص در حال انجام است. آنچه که مسلم است، برنامه‌های اصلاح نژاد زمان‌بر است و متأسفانه این موجبات کاهش علاقه‌مندی محققین و اصلاحگرها شده است. استمرار برنامه‌های اصلاح نژادی دچار چالش جدی می‌شود و با تغییر مدیریت‌ها در بخش دولتی سبب تغییر سیاست‌ها می‌شود.