مسیری به‌سوی ایمنی ساختمان
حمیدرضا صارمی ـ معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران
جلوگیری از وقوع حوادث طبیعی از جمله زلزله، از توانایی بشر خارج است و هرساله وقوع چنین حوادثی در سراسر دنیا خسارت‌هایی را به‌بار می‌آورد، اما نباید از این مهم غافل شد که بشر با بهره‌گیری از دانش، تخصص و تجربه خود می‌تواند خسارت‌های جانی و مالی ناشی از این حوادث را تا میزان قابل‌توجهی کاهش دهد.
آنچه مسلم است، ساختمان‌ها مهم‌ترین و اصلی‌ترین المان‌هایی هستند که هنگام وقوع زلزله، دچار آسیب می‌شوند و بیشترین خسارت‌ها نیز از تخریب آنها به شهر و شهروندان تحمیل می‌شود. در همین راستا، طی دهه‌های گذشته، استانداردهایی برای ساخت بناها در نظر گرفته شده است. تدوین دستورالعمل‌ها، قوانین و مقررات ساخت، ارتقای کیفیت مصالح ساختمانی، تغییر فناوری ساخت، استفاده از روش‌هایی برای افزایش ایمنی ساختمان و طراحی بناها به شیوه‌ای که از انعطاف‌پذیری لازم برای جذب ارتعاش‌ها برخوردار باشند، از این روش‌ها به‌شمار می‌روند.
و اما شهر تهران؛ وجود گسل‌های فعال و لرزه‌خیزی پایتخت، ضرورت توجه به مسئله ایمنی در این کلانشهر را صدچندان می‌کند. از آنجایی که افزایش کیفیت ساخت‌وسازهای شهری، مهم‌ترین و اصلی‌ترین عامل کاهش خطرات ناشی از وقوع زمین‌لرزه و ارتقای تاب‌آوری شهری محسوب می‌شود، این مهم، در اولویت کاری معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران قرار گرفته و در این مسیر، با بهره‌گیری از توان کارکنان متخصص، استفاده از خدمات مشاوره‌ای شرکت‌های تخصصی و دانشگاه‌ها و همچنین انجام بازدیدهای متعدد، نسبت به تهیه و تدوین دستورالعمل‌ها یا اصلاح بخشنامه‌های گذشته اقدام شده است.
همچنین با هدف کاهش مخاطرات ناشی از زلزله و ارتقای کیفیت ساختمان‌های قدیمی که براساس آخرین ضوابط و آیین‌نامه‌های لرزه‌ای، طراحی و اجرا نشده‌اند و بخش عمده‌ای از آنها جزو ساختمان‌های آسیب‌پذیر شهر تهران هستند و به دلایلی از جمله نداشتن توجیه اقتصادی، محدودیت‌های طرح تفصیلی، مسائل حقوقی و مالکیتی، واقع شدن در محدوده بافت‌های تاریخی و...، امکان اخذ پروانه تخریب و نوسازی را ندارند، دستورالعمل نحوه صدور مجوز بهسازی لرزه‌ای نسبی ساختمان‌های مسکونی در شهر تهران تدوین و برای اجرا به مناطق ۲۲ گانه ابلاغ شده است. بهره‌گیری از ضوابط و تسهیلات این بخشنامه می‌تواند در ایمن‌سازی نسبی این ساختمان‌ها کارآمد باشد و از مخاطرات جانی و خسارت‌های مالی بسیاری پیشگیری کند.
باتوجه به اینکه هم‌اکنون در کشور ما، دستورالعمل و مرجع مدونی برای تخمین عمر مفید لرزه‌ای بنا وجود ندارد، پروژه مطالعاتی با موضوع تدوین سازکار فنی و محاسباتی به‌منظور برآورد عمر مفید لرزه‌ای ساختمان‌ها در دستور کار قرار گرفته و برای برگزاری فراخوان به مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران ارسال شده است.
یکی از موضوعات دیگر که درباره ایمنی ساختمان‌ها باید موردتوجه قرار گیرد، فروریزش اجزای غیرسازه‌ای ساختمان‌ها، شامل دیوارهای جانبی، تیغه‌های داخلی، سنگ نما، جان‌پناه و راه‌پله است که سبب تلفات جانی و خسارت‌های مالی قابل‌توجه در زلزله‌های محتمل خواهد شد. به‌منظور حسن اجرای ضوابط پیوست ششم استاندارد ۲۸۰۰ در ساختمان‌های در حال احداث شهر تهران، اصلاح سامانه گزارش‌های مرحله‌ای مهندسان ناظر به‌منظور دقت در نحوه نظارت مهندسان در این زمینه در دستور کار قرار گرفته که طی ماه‌های آتی پیاده‌سازی خواهد شد.
اما در کنار مسئله ایمنی ساختمان‌ها، نباید از وجود گودهای رهاشده ناایمن به‌عنوان یکی از تهدیدات بالقوه در زمان وقوع زلزله چشم‌پوشی کرد، از این‌رو شناسایی گودهای رهاشده و ناایمن سطح شهر به‌عنوان یکی از اولویت‌های کاری قرار گرفته و آمار این گودها پس از اولویت‌بندی براساس میزان خطر، به‌منظور انجام اقدامات لازم برای رفع خطر به مراجع مربوطه ارسال شده است.
همچنین پروژه مطالعاتی با عنوان تعیین شاخص خطر گودهای ساختمانی براساس آخرین ضوابط و آیین‌نامه‌های لرزه‌ای، طراحی و اجرا نشده‌اند و بخش عمده‌ای از آنها جزو ساختمان‌های آسیب‌پذیر شهر تهران هستند و به دلایلی از جمله عدمتوجیه اقتصادی، محدودیت‌های طرح تفصیلی، مسائل حقوقی و مالکیتی، واقع شدن در محدوده بافت‌های تاریخی و...، امکان اخذ پروانه تخریب و نوسازی را ندارند، دستورالعمل نحوه صدور مجوز بهسازی لرزه‌ای نسبی ساختمان‌های مسکونی در شهر تهران تدوین و برای اجرا به مناطق ۲۲ گانه ابلاغ شده است. بهره‌گیری از ضوابط و تسهیلات این بخشنامه می‌تواند در ایمن‌سازی نسبی این ساختمان‌ها کارآمد باشد و از مخاطرات جانی و خسارت‌های مالی بسیاری پیشگیری کند.
باتوجه به اینکه هم‌اکنون در کشور ما، دستورالعمل و مرجع مدونی برای تخمین عمر مفید لرزه‌ای بنا وجود ندارد، پروژه مطالعاتی با موضوع تدوین سازکار فنی و محاسباتی به‌منظور برآورد عمر مفید لرزه‌ای ساختمان‌ها در دستور کار قرار گرفته و برای برگزاری فراخوان به مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران ارسال شده است.
سلام و احترام خیلی عالی بود