گردش مالی گردشگری زیارت / ۳۵۰ میلیارد تومان بودجه دولتی ناکافی است؟

علاوه بر ابعاد مذهبی و دینی، زیارت اهل قبور و زیارت شهدا در جامعه ما به عنوان بخشی از سبک زندگی شناخته می‌شود. سفرهای زیارتی می‌تواند در حوزه‌های مختلف اقتصادی تأثیرگذار باشد. به عنوان مثال، در صنعت حمل‌ونقل، اسکان و سوغات، به عنوان عامل پیشران برای توسعه این صنایع عمل می کند. این به این معنی است که با افزایش تعداد زائران و تقاضا برای خدمات مرتبط، فعالیت های اقتصادی در این صنایع نیز رونق بیشتری خواهد داشت. بنابراین، زیارت از جنبه‌های مختلف می‌تواند در تحرک اقتصادی و توسعه صنایع مرتبط مؤثر باشد.

همه شهرها گردشگری زیارت دارند

مصطفی فاطمی، مدیرکل دفتر توسعه گردشگری داخلی، در گفت و گو با خبرنگار گسترش نیوز گفت: گردشگری زیارت مخصوص زیارت از اماکن مقدس و حضور در رویدادهایی است که مرتبط با حوزه گردشگری است.  دو عنوان گردشگری دینی و گردشگری زیارتی مطرح است که گردشگری زیارتی بیشتر برای اماکن مقدس و ادیان است. گردشگر زیارت شخصی است که برای دیدن اماکن مقدس با دین خود، از یک مکانی به مکان دیگر سفر می‌کند. این سفر باید کمتر از یک سال و بیشتر از یک روز تا به آن سفر گردشگری زیارت گفت.

وی در ادامه بیان کرد:  در تمامی شهرهای ایران اماکن مقدس امام زادگان و اماکن متبرکه،  پراکنده است لذا ما درتمامی شهر ها گردشگر زیارت خواهیم داشت. همچنین این نوع گردشگری در ادیان مختلف وجود دارد از دین اسلام و اقلیت‌های دینی هستند برای گردشگری زیارت موقعیت‌های لازم را داریم.

فاطمی درخصوص   میزان جذب گردشگر اذعان کرد: این مورد قابل‌تفکیک نیست که چه تعدادی از این افراد برای زیارت رفته‌اند. مگر اینکه  این افراد به اماکن مقدس رفته و این‌گونه آمار ثبت شود که این آمار در دست اوقاف است و به‌جز پنج‌تا حرم که مستقل هستند مابقی آمارها را اوقاف دارد. 

تاثیر بودجه گردشگری زیارت در اقتصاد صنعت گردشگری

صحبت از ۳۵۰ میلیارد تومان ردیف بودجه اقتصادی است. این ردیف بودجه در سال ۸۸ با بودجه ۲۰۰ میلیارد تومانی متولد شد. میانگین قیمت دلار در سال ۸۸ هزار تومان بوده است. این ردیف بودجه برای سه شهر مهم مذهبی مشهد و قم و شیراز و ری اختصاص دارد. گذشته از اینکه برای شهر مشهد اعتبار ۸۰ میلیارد تومانی در نظر گرفته‌ شده بود که در سال ۱۴۰۱ تنها نصف آن پرداخته شد است. شفافیت کافی در خصوص اینکه این مبالغ خرج چه پروژه‌هایی می‌شود و چه دستاوردهایی دارد، وجود ندارد. با گفت‌وگو با یکی از مسئولان وزارت میراث فرهنگی نیز اطلاعات دقیقی دربارۀ این ردیف بودجه به دست نیامد و بررسی‌های ما به نتیجه مشخصی نرسید.

انگیزه سفر در گذشته زیارت بود

رحیم یعقوب زاده، کارشناس گردشگری در گفت‌وگو با خبرنگار گسترش نیوز گفت: گردشگری مذهبی یکی از انواع گردشگری است. قدمت این نوع گردشگری به هزاران سال گذشته برمی‌گردد. چرا که یکی از انگیزه‌های سفر در گذشته زیارت بوده است؛ اما در تعاریف مدرن که عمدتاً در قرن بیستم صورت گرفته است، عنوان گردشگری مذهبی با آن لقب داده شد. یکی از شاخه‌های این نوع گردشگری زیارت است. این نوع گردشگری بر اساس باورها و عقاید مذهبی افراد صورت می‌گیرد.

وی در خصوص تفکیک گردشگری زیارتی و مذهبی بیان کرد: وقتی فردی شیعه برای زیارت حرم امام رضا (ع) به مشهد می‌رود به آن گردشگری زیارتی می گوییم؛ ولی وقتی فردی مسیحی به همان مشهد می‌رود عنوان گردشگری مذهبی را دارد. یعنی این گردشگر تمایل دارد از مذاهب گوناگون و امکان مذهبی مختلف دیدن کند.

این کارشناس گردشگری در خصوص اینکه چرا عنوان گردشگر را به یک زائر نسبت می‌دهیم گفت: این تصمیم به‌صورت جهانی است. مختص کشور ما فقط نیست. در تمام متون علمی، گردشگری به همین عنوان از گردشگر زیارت نام‌برده می‌شود. اساساً در کشور در خصوص گردشگری آمار دقیق وجود ندارد. اصولاً آماری که ارائه می‌شود از منابع دیگر استخراج می‌شود؛ مثلاً درباره گردشگران خارجی بر اساس آمارها گمرک است. بعضاً از مرکز آمارگرفته می‌شود. از چندین مجموعه و نهاد آمارها گردآوری و ارائه می‌گردد. معمولاً هم با آمارها در این خصوص شیب رو به افزایش را نشان می‌دهند. منتها چیزی به نام مرکز آماری دقیق دران حوزه وجود ندارد که با قاطعیت تعداد گردشگران خارجی و داخلی یا ....دیگر را بیان کند. این معضل بزرگی است که نمی‌توانیم آمار دقیق را ارائه کنیم. حال سؤال مطرح می شود که وقتی از اعداد و ارقام اطلاع درستی نداریم و نمایندگان مجلس هم از ارائه آمار طفره می‌روند چگونه می‌توان پیش‌بینی کرد که این منابع مالی به چه نحوی صرف شده است.

یعقوب زاده در ادامه به خبرنگار گسترش نیوز گفت: تخصیص منابع معمولاً برای سازمان‌های متبوعه داده می‌شود که به‌نوعی متولی این صنعت محسوب می‌شوند. بنابراین به نظر می رسد هدف اصلی توسعه این صنعت نیست و بیشتر تلاش برای جذب بودجه است. بنابراین اختصاص بودجه به این‌گونه از مباحث، بدون تعیین محل اختصاص و بدون برنامه و ارائه گزارش ۶ ماهه پس از صرف بودجه صرفاً جذب منابع را دارد.

وی گفت: بازخورد جذب منابع و صرف بودجه باید به‌صورت شفاف ارائه شود تا مشخص شود این میزان از منابع مالی صرف چه اقدامات و چه برنامه‌هایی شده و چه دستاوردهایی را به همراه داشته است.  متأسفانه با اختصاص این بودجه‌ها اتفاق خاصی رخ نمی‌دهد. این عدم اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی در خصوص تخصیص بودجه به‌تمامی ارگان‌ها و نهادها احساس می‌شود و داده زمانی مشخص و همچنین هدفمندی این برنامه اصلاً مشخص نیست.

یعقوب زاده اظهار کرد: مدیریت و مخارج بقعه‌های مذهبی نیز از طریق نذورات مردم اداره شدن است. این‌گونه که به‌هرحال از خرج و حقوق کارکنان تا از همین طریق اداره شدن است. بنابراین سایر بودجه و منابع مصرفی نیز باید به‌صورت مشخص برای جامعه بازگو گردد. استفاده از عناوین پرطمطراق مثل توسعه گردشگری زیارت، چیزی به‌جز اسم و عنوان دستاوردی نداشته است؛ چراکه زمانی آمار و دستاورد خواسته می‌شود یا اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند.

وی در ادامه بیان کرد:  آمار از رشد میزان گردشگر به‌صورت اتفاقی رخ می‌دهد و ناشی از برنامه‌ریزی درست و مدون نیست. به همین خاطر است که نرخ رشد توریست در یک سال ممکن است ۲۲ درصد افزایش پیدا کند ولی سال بعد ۱۸ درصد نرخ رشد داشته باشیم بنابراین این نشان از بی‌برنامگی و بی‌هدفی در مسیر توریست و گردشگر است. برنامه‌های کوتاه‌مدت میان‌مدت و بلند مدتی اگر با نظارت کافی وجود داشته باشد که پس از رسیدن به بازه زمانی خاص هیچ دستاوردی بیان نمی‌شود. ارزیابی درست پس از ارائه درست برنامه‌ها می‌تواند نقاط ضعف نرسیدن به هدف را مشخص کند تا از بروز چنین مشکلاتی پیشگیری کند.

 یعقوب زاده در ادامه در خصوص مقایسه این صنعت و بودجه مصرفی در کشورهای دیگر به گسترش نیوز گفت: گردشگری در کشورهای موفقی مثل ترکیه که به اندازه کشور ما، اماکن مقدس و زیارتی ندارد. بخشی از هزینه‌های توسعه و کارکردهای اماکن مقدس عمدتاً از طریق خیرین و مردم تامین می‌شود و هیچ بودجه دولتی برای این اماکن وجود ندارد. نظارت و برنامه‌ریزی مشخصی دارند. در این حالت بودجه‌ای که مردم پرداخت می کنند، کاملاً مشخص و با دلیل خرج می‌شود. یا در کشوری مثل عربستان که اماکن مشهور و مقدسی برای جذب توریست گردشگری دارد.

وی افزود: «عربستان هرساله با تقاضایی بیش از ظرفیت‌های موجود توسط کشورهای مختلف مواجه است اما چون می خواهد با وجه ظرفیت تحمل و استانداردهای لازم و حتی موضوع‌های سیاسی و امنیتی، در حد محدود به تقاضاهای موجود پاسخ می‌دهند و این برنامه‌ریزی مشخص به دریافت ارز در کشور عربستان است. اما در عربستان بودجه دولتی نیز علاوه بر حمایت‌های مردمی وجود دارد. در ایتالیا و واتیکان نیز که به‌عنوان شهر مقدس است، کشور است. این مکان مقدس مسیحیان نیز توسط بودجه مردمی و خیرین و حمایت دولتی اداره می‌گردد. حتماً دولت باید حمایت کند؛ اما این حمایت باید مشخص و شفاف‌ باشد.

این کارشناس گردشگری بیان کرد: در تمام دنیا از کارشناسان فعال حوزه برای بهبود روند  و فعالیت ها استفاده می‌شود متأسفانه در کشور نسبت به این موضوع نه‌تنها گارد دارند، بلکه نوعی دور تسلسل و بی‌برنامگی می‌شوند. افرادی که نیز این حوزه را مدیریت می‌کنند در سطح زیر متوسطی  ازنظر مدیریت قرار دارند که نتیجه مطلوبی را نصیب گردشگری مذهبی نکرده‌اند. در کشور ما دانیال نبی را در شوش را داریم، کلیساهای ارامنه را که ثبت جهانی شده است، روستای چک چک؛ یزد زرتشتیان نیز از اماکن توریستی جذاب را داریم که بلا توجه مانده‌اند.

یعقوب زاده نیز در پایان گفت: تلاش نمایندگان در شهرهایی مانند قم و مشهد، این پرسش را به ذهن می‌رساند که رونق اقتصادی حاصل‌شده از این بودجه چه بوده؟ آیا به اماکن و هتل‌های گردشگری خاصی سوبسید قائل شدند یا آنکه در مسیر حمل‌ونقل تسهیل گری ایجادشده است؟ شهری مانند مشهد توریست مذهبی را به خود جذب نموده است و صدها هزار نفر به‌نوعی  شغلشان متوسل به صنعت توریست است؛ لذا انتظاری از دولت ندارند و بهتر است دولت بودجۀ خود را صرف زیرساخت‌های اساسی در صنعت گردشگری کند تا همگی حوزه‌های گردشگری از آن منتفع شوند. درنهایت به نظر می‌رسد حمایت دولت از این جیب به آن جیب کردن درامدها است. اساساً وقتی گزارش عملکرد درستی وجود ندارد، این حمایت‌ها می‌تواند به‌نوعی سلیقه‌ای نیز اعمال شود.