سلب اختیار از ایران در چاه‌ های گازی؛ شایعه یا واقعیت؟

احتمال وجود منابع هیدروکربوری در بخشی از دریای خزر که به ساختار زمین شناختی چالوس معروف است، نخستین بار در خرداد امسال از سوی مدیراکتشاف شرکت ملی نفت ایران مطرح شد. ساختار چالوس به طور کامل در بخش شمال ایران و در خزر واقع شده است و میدان مشترک با دیگر کشورها نیست.

این موضوع در حالی رسانه‌ای شد که پیش از این در سال ۹۱، ایران موفق شده بود با تکیه بر ناوگان خود در دریای خزر، میدان نفتی سردار جنگل را کشف کند. میدانی که البته هنوز به مرحله تولید نرسیده و با توجه به آنکه جزو میادین مستقل ایران است، عجله‌ای نیز برای برداشت از آن وجود ندارد.

با این حال، اکتشاف منابع نفت و گاز حتی اگر برای برداشت فوری نیز نباشد، همواره از سوی شرکت‌های بزرگ نفتی انجام می‌شود. توجه به همین موضوع باعث شد تا ایران در سال ۲۰۱۹ در رتبه نخست کشف منابع نفت و گاز جهان قرار بگیرد.

از آنجا که بیشتر اکتشافات ایران در بیش از ۱۰۰ سالی که از صنعت نفت در کشورمان می‌گذرد، در مناطق جنوبی بوده، در سال های اخیر توجه به دریای خزر برای کشفیات بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

بررسی‌ها نشان از ساختار زمین شناختی در بستر دریای خزر و در آب‌های ایران داشت که نام آن را ساختار چالوس گذاشتند.

ساختاری که هنوز هم مشخص نیست که منابع نفتی و گازی در دل خود داشته باشد. ساختار چالوس که پس از ساختار البرز بزرگترین ساختار دریای خزر بوده و بر اساس مطالعه طرح توسعه استراتژیک میادین هیدروکربوری حوضه خزر جنوبی و همچنین نتایج عملیاتی ناشی از حفاری اکتشافی چاه‌های میدان سردار جنگل، ساختار چالوس دارای پتانسیل وجود ذخائر عظیم گازی به حجم ۱۲۰ تریلیون فوت مکعب گاز درجا است. (باید توجه داشت که این ارقام، تخمینی است و شاید پس از اکتشاف، وجود ذخایر نفت و گاز تایید نشود.)

بنابراین اگر اکتشاف در ساختار چالوس موفق باشد، تقریبا برابر با یک چهارم حجم میدان گازی پارس جنوبی در دریای خزر منابع گازی کشف می شود. موضوعی که عملا این ساختار را در جایگاه دهمین مخزن گازی بزرگ دنیا قرار خواهد داد.  از طرف دیگر این ساختار پتانسیل تولید تقریبا معادل تولید ۱۱ فاز پارس جنوبی در شرایط فعلی است.  

با این حال هنوز هیچ میدان نفتی و گازی در این ساختار کشف نشده و حتی در شهریورماه امسال رئیس هیئت مدیره نفت خواسته تا در نخستین فرصت، اکتشاف در آن آغاز شود  و بلافاصله پس از اکتشاف، عملیات آزمایش طولانی مدت چاه برای چند ماه جهت ارزیابی پتانسیل تولید از مخزن در آن اجرا شود تا بر اساس نتایج آن بهترین برنامه توسعه میدان تهیه و اجرا شود.

ماجرای ۸ چاهی که وجود خارجی ندارند

با این حال در روزهای گذشته، ادعایی مبنی بر سلب اختیار ایران از هشت حلقه چاه گازی خود در دریای خزر منتشر شد. خبری که بازتاب زیادی داشت اما بررسی‌ها نشان داد که اصلا این هشت حلقه چاه هنوز وجود خارجی ندارند تا بتوان ایران را در برداشت از آنها سلب اختیار کرد.

در بالا نیز تاکید شد که وجود ساختار چالوس لزوما به معنای وجود میادین عظیم نفت و گاز نیست، بلکه تنها احتمال اکتشاف نفت و گاز را در این بخش بالا می‌برد. یعنی بسیار محتمل است که با انجام عملیات اکتشاف اصلا هیچ منبع گازی در ساختار چالوس کشف نشود و یا رقم کشف شده بسیار کوچک باشد.

 حالا در شرایطی که هنوز حتی وجود منابع نیز تایید نشده، برخی مدعی شده‌اند طبق توافق قبلی با روسیه ایران حق برداشت از ۸ حلقه چاه بزرگ گازی در دریای خزر که در محدوده آبی ایران است را ندارد.

در این ادعا همچنین از معاهده و توافق ایران با روسیه صحبت به میان آمده که بر اساس آن تا زمانی که تراز گاز ایران مثبت است و تولید به نسبت مصرف داخلی جوابگو است، ایران حق استخراج منابع گازی دریای خزر را ندارد.

واکنش شرکت نفت خزر به ادعای بی‌پایه

ادعایی که بر اساس اعلام شرکت نفت خزر، با موضوع وجود توافقی میان ایران و روسیه مبنی بر سلب اختیار روسیه از ایران برای برداشت از چاه‌های گازی در محدوده آبی کشورمان در خزر، مصداق نشر اکاذیب، کاملا ‌بی‌پایه و در تضاد با اصل نهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است.   

حتی سفیر جمهوری اسلامی ایران در روسیه نیز شهریور ماه سال جاری تاکید کرده بود که منافع ملی ایران مستقل است و به هیچ کشوری گره نخورده و سیاست خارجی ما به هیچ بلوک خاصی وابسته نبوده و همیشه تلاشمان این بوده که بر اساس منافع ملی خودمان عمل کنیم.

از سوی دیگر، روابط نفتی ایران و روسیه در طول سالیان گذشته، همواره روابطی مطلوب و براساس منافع دو طرف بوده و بدیهی است ایران همواره در حوزه خزر، با قدرت و بر اساس منافع ملی به نحوی عمل می‌کند که ضمن حفظ استقلال و عزت کشورمان، روند فعالیت‌های اکتشافی و توسعه‌ای صنعت نفت بر اساس برنامه‌های از پیش تعیین‌شده و سیاست‌های کلان ایران ادامه یابد.

بنابراین سلب اختیار از ایران برای برداشت از ۸ حلقه چاه بزرگ گازی در محدوده آبی ایران در خزر کاملا غیرعلمی و غیرکارشناسی و به‌نوعی تداعی‌کننده روابط شوروی و ایران در دهه ۱۳۲۰ است که متاسفانه از عدم شناخت نسبت به توان و قدرت سیاسی جمهوری اسلامی ایران و همینطور ناآشنایی با مباحث زمین‌شناسی، حفاری و اکتشاف منابع هیدروکربوری حکایت دارد.

 طبق رویه‌های جاری در صنایع بالادستی نفت و گاز، وجود یک ساختار هیدروکربوری پس از مطالعات ژئوفیزیکی موفق تایید می‌شود و پس از عملیات حفاری‌ است که نفتی یا گازی بودن ساختار را مشخص می‌کند. حال اینکه وجود ۸ چاه بزرگ گازی در خزر جنوبی از کجا به ذهن مصاحبه‌شونده رسیده است، جای سوال دارد.

موضوع برداشت ذخایر هیدروکربوری ایران در خزر، موضوعی استراتژیک است که ابعاد بین‌المللی این موضوع، بر اهمیت آن می‌افزاید و این امر ایجاب می‌کند مدیران و کارشناسان در حوزه‌های غیرمرتبط از اظهارنظر غیرعلمی و غیرمستند در این زمینه خودداری کنند.