چشم امید اهالی بازار به سرزمین تزار

منافع اقتصادی ایران در تجارت با اوراسیا

به عقیده بسیاری از کارشناسان، ارتباط تجاری ایران با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا در سال‌های اخیر که کشور با تهدیدها و تحریم‌های اقتصادی بسیاری مواجه بوده، یکی از ابزارهایی بود که به بقای تجارت کشور چه در حوزه واردات و چه در حوزه صادرات کمک کرده است. اما تعاملات تجاری از طریق روسیه تا چه حد برای ایران اهمیت دارد؟ و آیا تمرکز بر موضوع تجارت با اوراسیا، آن هم در شرایطی که مذاکرات برجام همچنان ادامه دارد، می‌تواند به سود اقتصاد و توسعه تجاری کشور باشد؟ به این بهانه، صمت به بررسی منافع اقتصادی ایران در تجارت با اتحادیه اوراسیا پرداخته است.

روسیه مقصد اصلی تجارت ایران نیست

مجیدرضا حریری، کارشناس و فعال اقتصادی درباره اهمیت‌های سفر رئیس‌جمهوری اسلامی ایران به روسیه در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: به‌طور قطع وجه عمده این سفر در آستانه اجلاس وین سیاسی است اما قطعا هر کنش سیاسی به واکنش‌های اقتصادی نیز می‌شود. همان‌طور که کنش‌های منفی سیاسی ایران و امریکا، منجر به تحریم‌ها شد، این تعاملات سیاسی با روسیه می‌تواند موجب تقویت اقتصادی کشور نیز بشود.

وی درباره تعاملات اقتصادی مستقیم ایران با روسیه گفت: البته ظرفیت اقتصادی و تجاری ما و روسیه هرگز چندان بالا نبوده و نمی‌تواند چندان چشمگیر باشد. دردو دهه اخیر نیز می‌بینیم با وجود تمایل سیاسی دو کشور به یکدیگر و همسایگی، میزان تجارت هرگز از ۲ میلیارد دلار بیشتر نشده و ظرفیت پیش‌بینی شده برای آن نیز فراتر از ۳ میلیارد دلار نیست.

دو اقتصاد همگن

حریری درباره دلیل این حجم محدود از تبادلات تجاری بین ایران و روسیه عنوان کرد: دلیل اصلی این است که اقتصاد ایران و روسیه تا حد زیادی همشکل و همگن هستند و نمی‌توانند مکمل یکدیگر باشند؛ یعنی در هر‌ چیزی مانند نفت، گاز، پتروشیمی و محصولات معدنی که ما عرضه‌کننده آن هستیم و حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد محصولات صادراتی کشور را تشکیل می‌دهد. در واقع ایران با روسیه در رقابت بوده و اتفاقا در هر آنچه مانند تکنولوژی، ماشین‌آلات و زیرساخت‌ها که ما به دنبال واردات آن هستیم، روسیه نیز خواهان آن است.

این کارشناس اقتصاد در این زمینه تاکید کرد: روابط تجاری کشورها زمانی می‌تواند دامنه وسیع‌تری را شامل شود که تجارت آنها مکمل یکدیگر باشد و به نظر می‌رسد درحال‌حاضر بیشترین تجارت مکمل ایران با کشور چین برقرار باشد.

اهمیت تجاری روسیه

حریری در ادامه درباره اهمیت تجاری روسیه برای ایران خاطرنشان کرد: با این حال، نمی‌توان از نقش ظرفیت روسیه در بهبود تجارت ایران به‌راحتی گذشت زیرا این کشور می‌تواند پلی برای ورود به بازارهای تجاری کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا و همچنین جنوب و مرکز اروپا باشد. 

وی در این زمینه تصریح کرد: اگر صادرات کشاورزی ایران به روسیه دوبرابر هم شود تفاوت چندانی برای تجارت ایران ندارد اما روسیه می‌تواند به‌عنوان بازار واسط برای ما باشد؛ یعنی اگر از طریق مسیرهای این کشور برای حمل کالا بهره‌ بگیریم یا حتی از شرکت‌های روسی برای ری‌اکسپورت استفاده کنیم، می‌توانیم شاهد گشایش‌های تجاری مطلوبی باشیم.

استفاده از پیمان‌های منطقه‌ای

این کارشناس حوزه تجارت همچنین تاکید کرد: امکان استفاده از پیمان‌های منطقه‌ای و دوجانبه با کشورهایی مانند روسیه ما را به نوعی تمرین می‌دهد تا بتوانیم در رقابت‌های جهانی وارد بازارها شویم و یاد بگیریم مراوده تجاری با کشورهای دیگر، بدون محدودیت‌های گلخانه‌ای و تعرفه‌های حمایتی، چه دشواری‌هایی دارد. پس اگر از این جهت نیز به موضوع نگاه کنیم، حضور ایران در مراودات تجاری این اتحادیه و پیمان‌های دوجانبه و منطقه‌ای از این دست می‌تواند مانند یک کلاس درس برای ما باشد.

وی درباره دیدار روسای‌جمهوری دو کشور و امکان ایجاد تبادلات بانکی دوجانبه نیز گفت: تبادلات بانکی به معنی استفاده از سیستم روان بین‌المللی است که تعامل با روسیه به تنهایی نمی‌تواند گره چندانی را از این موضوع باز کند. به نظر می‌رسد درمان این مشکل در گرو رفع تحریم‌ها و در ادامه آن خروج از فهرست سیاه FATF باشد. درحال‌حاضر طرف‌های اجلاس وین در کلیات به توافق رسیده‌اند و می‌توان انتظار داشت با نهایی شدن توافقات بتوانیم از شر محدودیت‌های بانکی موجود در روابط تجاری با سایر کشورهای دنیا رها شویم.

لزوم گسترش روابط تجاری

حریری درباره لزوم گسترش روابط تجاری با کشورهایی مانند روسیه و کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در صورت به نتیجه رسیدن گفت‌وگوها برجام تاکید کرد: ایجاد این روابط در دوران تحریم برای کشور ما بسیار حائز اهمیت است اما پس از این دوران نیز رشد تجارت نیازمند وجود تعاملات سازنده بین کشورهاست و اگر بتوانیم در این مدت روابط خود را با کشورهایی مانند روسیه و اعضای اتحادیه اوراسیا به شکل مطلوب حفظ کنیم به نفع ما خواهد بود.

حریری در پایان گفت: ایجاد روابط مطلوب سیاسی و تجاری با کشورهای دیگر برای هر دو سناریوی دوران تحریم و دوره بعد از تحریم ارزشمند است و باید به شکل بلندمدت برای آن برنامه‌ریزی کرد.

فرصت را از دست ندهیم

هادی تیزهوش تابان، رئیس اتاق بازرگانی ایران و روسیه نیز در گفت‌وگو با صمت درباره ایجاد تعاملات تجاری با روسیه به‌عنوان قدرتمندترین کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا اظهار کرد: تجارت امروز بدون تعامل با کشورهای همسو معنا ندارد. شواهد موجود نیز نشان می‌دهد کشورهایی در زمینه تجارت موفق بوده‌اند که توانسته‌اند ارتباط موثری در قالب تفاهم‌ها و تشکیل اتحادیه‌ها با کشوره‌های دیگر برقرار کنند. 

دستاورد ارزنده اقتصادی

تیزهوش تابان تاکید کرد: ارتباط با کشورهایی مانند روسیه که نقش بسزایی در سیاست‌گذاری‌های اتحادیه اوراسیا دارد، یک دستاورد ارزنده اقتصادی به شمار می‌رود که باید بیش از این مورد توجه قرار گیرد.

وی با اشاره به نقش اتحادیه اوراسیا در تجارت ایران در دوران تحریم خاطرنشان کرد: تبادلات تجاری با تعرفه‌های بسیار پایین از مهم‌ترین دستاوردهای ورود اتحادیه اوراسیا برای کشور ما بوده و این موضوع قابلیت‌های فراوانی را برای بازرگانان ایرانی و روس ایجاد کرده‌ و شاهد افزایش میزان صادرات ما به این کشورها شده است. رئیس اتاق بازرگانی ایران و روسیه درباره نقش روسیه در برقراری ارتباط بهتر و بیشتر با اتحادیه اقتصادی اوراسیا تاکید کرد: امروز ارتباط تجاری ما با کشورهای دیگر مشمول تعرفه‌های گمرکی‌ بالایی است اما این وضع در مبادلات تجاری با ۵ کشور عضو در اتحادیه اوراسیا یعنی روسیه، بلاروس، قرقیزستان، قزاقستان و ارمنستان بسیار تسهیل شده و نزدیک به صفر است.

حفظ جایگاه ایران در اوراسیا

رئیس اتاق بازرگانی ایران و روسیه تلاش ایران برای حفظ جایگاه خود در اتحادیه اوراسیا را در ارتباط با تجارت با روسیه ضروری دانست و گفت: درحال‌حاضر با توجه به ارتباط ایران با این اتحادیه امکان افزایش تبادلات دو کشور بسیار افزایش یافته و اگر بخواهیم این موضوع را در ارتباطات مشابه در نظر بگیریم، می‌بینیم کشوری مثل ویتنام که شرایطی مانند ما را در اتحادیه اوراسیا داشته است، پیش از عضویت در این اتحادیه تبادلاتی در حد ۲ میلیون دلار در سال با کشور روسیه داشته در حالی که میزان این تبادلات تجاری پس از ورود به این اتحادیه، به ۶ میلیارد دلار افزایش پیدا کرد.

تیزهوش تابان با تاکید بر روابط مطلوب تجاری فعلی با روسیه خاطرنشان کرد: خوشبختانه در دوران همه‌گیری ویروس کرونا در بیشتر مواقع مرزهای تجاری ایران با روسیه باز بود و ما توانستیم صادرات خود شامل مرکبات، صیفی‌جات، صنایع سبک و خشکبار  را به این کشور انجام دهیم. اما به نظر می‌رسد جا دارد تا این تبادلات باز هم بیش از گذشته مورد توجه بازرگانان و دست‌اندرکاران قرار گیرد.

وی در باره اهمیت نقش حضور در اتحادیه اروپا در تجارت ایران و روسیه تاکید کرد: غیر از کشور ما، امکان تبادلات تجاری برای کشورهای دیگر نیز با این اتحادیه وجود دارد و در این شرایط هر کشوری که بتواند در قالب این اتحادیه، صادرات بیشتری را داشته باشد، سود بیشتری در ارتباط خواهد داشت. بر همین مبنا باید تلاش کنیم برای رونق بیشتر اقتصادی، صادرات خود را به کشور روسیه که با توجه به شرایط آب و هوایی و اقلیمی، نیاز مبرمی به محصولات کشاورزی ما دارد، افزایش دهیم.

وی تاکید کرد: البته جدا از موضوع دیدار مقامات بلندپایه دو کشور ایران و روسیه، برای ایجاد یک ارتباط تجاری موفق لازم است تا بازرگانان آشنایی کامل از قوانین کشور مقصد داشته باشند و به صورت شفاف عمل کنند. علاوه‌بر این باید تمرکز بیشتری بر جلوگیری از خام‌فروشی داشته باشیم و تلاش مضاعفی برای فرآوری محصولات صادراتی به روسیه انجام دهیم‌ زیرا کشور ما در بحث صادرات و به‌ویژه صادرات محصولاتی مثل صیفی‌جات، با ضایعات زیادی مواجه است که باید به‌تدریج این موضوع بهبود یابد.

تیزهوش تابان در پایان گفت: در هر حال حفظ روسیه به‌عنوان یک شریک تجاری بزرگ در اتحادیه اوراسیا یک فرصت خوب برای ما قلمداد می‌شود؛ یعنی در شرایطی که صادرات غیرنفتی مطلوبی نداریم، استفاده از فرصت‌های این‌چنینی برای ما بسیار مغتنم خواهد بود.

سخن پایانی

رئیس‌جمهوری ایران به روسیه می‌رود تا در چند دیدار کوتاه مواضع کشور را از نظر سیاسی با کشور روسیه به اشتراک بگذارد. اما این موضوع می‌تواند بهانه‌ای نیز باشد تا دست‌اندرکاران اقتصادی و تجاری کشور براساس نیازهای تجاری کشور تلاش کنند در این مدت بسترسازی‌های لازم برای بهبود روابط تجاری مطلوب را شکل دهند تا از یک سو در تجارت با کشور روسیه به شکل مطلوب‌تر عمل کنیم و از سوی دیگر با نزدیک شدن به مهم‌ترین عضو اتحادیه اوراسیا جای پای خود را در تبادلات تجارت با کشورهای عضو این اتحادیه محکم کنیم.

البته موضوع فقط محدود به تعاملات مقامات بلندپایه دو کشور نمی‌شود و باید یک زنجیره همسو را در این موضوع در نظر بگیریم. باید برنامه‌های بلندمدت و پایداری برای تجارت با روسیه و کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا داشته باشیم و مانند گذشته تغییرات ناگهانی در محدودیت و ممنوعیت صادرات به این کشورها اعمال نکنیم. در هر حال هیچ کشوری این تغییرات ناگهانی را نمی‌پسندد و ما با این کار در واقع بازارهای هدف را از دست می‌دهیم و متاسفانه بازگشت مجدد به آن بازار و جذب مجدد مخاطب بسیار دشوار است. 

آمارهای رسمی نشان می‌دهد ظرفیت بنادر ما در دریای خزر نزدیک به ۴۰ میلیون تن در سال است که درحال‌حاضر کمتر از ۱۰ میلیون تن آن مورد استفاده قرار می‌گیرد و بیش از ۳۰ میلیون تن بهره‌برداری نشده باقی مانده است. پس گام بعدی در این زمینه می‌تواند فعال کردن ظرفیت‌های غیرفعال بنادر باشد. این کار تنها با هماهنگی نهادهایی مثل وزارت امور خارجه، وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان توسعه تجارت و بانک مرکزی، سازمان مناطق آزاد و مناطق ویژه امکان‌پذیر خواهد بود و ساختارهای بخش خصوصی مانند اتاق‌های بازرگانی نیز می‌توانند در این مورد موثر باشند. پس همزمان با چشم داشتن به امکانات تجاری پس از دیدار رئیس‌جمهوری بهتر است برای سایر بخش‌ها نیز برنامه‌ریزی مناسب انجام دهیم.