نقش کارخانه سیمان تهران در تخریب گنبد بی‌بی شهربانو

کوه بی‌بی شهربانو یادگار دوران ساسانی است. این کوه در شمال شرقی شهر ری قرار دارد و این روزها اما کامیون‌ها از بدنه‌اش کم می‌کنند. کوه بی‌بی شهربانو واقع در منطقه ۲۰ تهران، شهرری توخالی شده و به تعبیر یکی از اعضای شورای شهر تهران مدتی دیگر، تنها پوسته‌ای از آن باقی می‌ماند. بر اساس نظر کارشناسان، برداشت‌های بی‌رویه و پیشروی‌ها از کوه ری یا بی‌بی شهربانو بدون در نظر گرفتن آینده این منطقه، در آینده‌ای نه‌چندان دور معضلات و مشکلاتی را برای شهرستان ری ایجاد خواهد کرد و این روز‌ها نیز این کوه تاریخی معدن اصلی استخراج سیمان است و جای‌جای آن به‌وسیله ماشین‌آلات سنگین کارخانه سیمان تهران در حال تخریب است. کوهی که قابلیت تبدیل‌شدن به قطب گردشگری جنوب پایتخت را داشت حالا به تپه‌های خاکی تبدیل می‌شود.

کوه هم‌جوار با کارخانه سیمان که از آن به عنوان بام ری یاد می‌شود، این روزها به فضایی تبدیل شده برای استخراج سیمان. کارخانه سیمان تهران و شرکت‌های تابعه از معادن سیمان آن کیلو کیلو کم می‌کنند.

در این راستا، گفت‌وگویی با احمد علوی، رئیس کمیسیون گردشگری و میراث فرهنگی شورای شهر تهران داشتیم.

شورای شهر تا کنون چه اقداماتی در خصوص موضوع تخریب کوه بی‌بی شهربانو انجام داده است؟

 متاسفانه با گذشت بیش از ۶ ماه از تذکر در صحن شورای شهر و بحث و بررسی و تذکرات اعضای شورا درباره کارخانه سیمان تهران و تخریب کوه بی‌بی شهربانو، متولیان امر هیچ اقدامی انجام نداده‌اند. بیش از ۱ماه نیز از رسانه‌ای شدن ترک‌های گنبد بی‌بی شهربانو می‌گذرد و هنوز هیچ اقدام عملی صورت نگرفته است. چند جلسه با حضور مسئولان میراث فرهنگی، اوقاف، کارخانه سیمان و... برگزار شده که هنوز به نتیجه ملموسی نرسیده است. لذا تذکر و پیگیری مرتب باید انجام شود تا مسئولان امر موضوع را فراموش نکنند.

مدیر میراث فرهنگی شهرری چندی پیش عنوان کرد، میراث فرهنگی نقشی در تعطیلی کارخانه سیمان ندارد و باید هر ارگانی که مجوز این فعالیت را داده این مجوز را لغو کند. واکنش شما به این اظهار نظر چیست؟

 ابتدا این را بگویم که کارخانه سیمان ری در سال ۶۳ به علت نقش در آلودگی هوا و سایر مسائل تعطیل شده و ساختمان آن در حال تبدیل به موزه است، اما آن‌چه مورد نظر است، فعالیت کارخانه سیمان تهران است. طبق قوانین و همچنین کنوانسیون‌های بین‌المللی، پیگیری، محافظت، حفظ و نگهداری آثار تاریخی به عهده میراث فرهنگی است. بنای تاریخی بی‌بی شهربانو به شماره ۲۵۶ جزو نخستین آثار ملی ثبت شده در تهران و ایران است که حدود ۸۶ سال از ثبت تاریخی آن می‌گذرد. با این‌که این بنا در اختیار اوقاف است، اما میراث فرهنگی در همه این سال‌ها هیچگونه اقدامی برای حفاظت و نگهداری این بنای ملی و جلوگیری از تخریب منظر و مکان بنا انجام نداده است. با توجه به این‌که ویرانی یا تخریب هر قسمت از میراث‌فرهنگی و طبیعی موجب فقر شدید میراث همه ملل جهان می‌شود، میراث فرهنگی باید هر چه زودتر اقدامات لازم را برای حفظ این اثر تاریخی حتی با جابه‌جایی مکان کارخانه سیمان تهران و یا تعطیلی معادن کوه‌خوار کنار بقعه انجام دهد. شورای شهر تهران نیز هر کمکی که در این مسیر از دستش بر بیاید انجام می‌دهد.

علت ترک‌های روی گنبد مقبره بی‌بی شهربانو چه چیزی است؟

حدود ۱ماه پیش تصاویری از گنبد بی‌بی شهربانو در شهرری منتشر شد که نشان می‌داد ترک‌های عمیقی روی این گنبد ایجاد شده است. فعالیت کارخانه سیمان و انفجارهای پی در پی در کوه بی‌بی شهربانو را دلیل این اتفاق دانسته‌اند. در پی این اتفاق بسیاری از میراث‌دوستان بر این عقیده بودند، فعالیت‌های کارخانه سیمان باید در این محوطه تاریخی متوقف شود تا بیش از این خسارتی به کوه و گنبد بی‌بی شهربانو وارد نشود. طی گزارش‌های رسیده از این محوطه تاریخی و میراث ملی، متوجه شدیم، کارخانه سیمان مقصر چنین اتفاقی است.

به عقیده شما چگونه می‌توان از ادامه فعالیت کارخانه سیمان در کوه بی‌بی شهربانو جلوگیری کرد؟

راهکار جلوگیری از ادامه فعالیت کارخانه سیمان در کوه بی‌بی شهربانو ثبت منظر فرهنگی آن است و این اقدام می‌تواند به وضعیت موجود خاتمه دهد؛ اما متاسفانه مدت‌هاست این موضوع در وزارت میراث به نتیجه نرسیده است. البته شنیده می‌شود قرار است گنبد بی‌بی شهربانو با توجه به تخریب‌هایی که داشته، با مشارکت سازمان اوقاف، اداره میراث‌فرهنگی ری و کارخانه سیمان مرمت و ساماندهی شود. اما امروزه مشاهده می‌شود کارخانه با مجوزی که به آن داده‌اند، در حال فعالیت است. برای ادامه فعالیت آن باید مسئولان رده‌های بالاتر ورود کنند و همه ابعاد را برای ادامه فعالیت این کارخانه در نظر بگیرند. در واقع برای ادامه فعالیت این کارخانه باید نگاهه ملی باشد و همه دستگاه‌های مرتبط باید تصمیم بگیرند. فعالیت کارخانه سیمان فقط به میراث‌ فرهنگی آسیب نمی‌زند، بحث منابع طبیعی، محیط‌زیست و اهالی این محله مطرح است. ما به این کارخانه مجوز ندادیم و با این مجوز موافقت هم نکرده بودیم که تصمیم‌گیرنده باشیم. هر سازمانی که به آن مجوز داده باید برای فعالیت‌های این کارخانه تصمیم بگیرد و یا باید و نبایدهایی برای آن تعریف کند.

در صورت ادامه فعالیت کارخانه سیمان، چه روشی را در روند کار این کارخانه درجهت کاهش آسیب پیشنهاد می‌کنید؟

روش‌های بسیاری وجود دارد که موجب می‌شود کم تر به چرخه محیط‌زیست و همچنین میراث فرهنگی آسیب بزند. کارخانه سیمان می‌تواند به جای استفاده از مواد منفجره و همچنین ایجاد انفجار در برداشت سنگ‌های معدنی، از روش‌های کم خطر و سازگار با محیط‌زیست استفاده کند. متاسفانه کارخانه سیمان برداشت خود را توسعه داده و کوه درحال نابودی است.

آیا رئیس کارخانه سیمان توضیحاتی در این باره ایجاد ترک بر روی گنبد بی‌بی شهربانو، ارائه داده است؟

صحبت هایی با رئیس کارخانه سیمان داشته‌ایم. باتوجه به اظهارات مدیرعامل کارخانه سیمان تهران و قبول تقصیر در ایجاد ترک در بقعه بی‌بی شهربانو، انتظار این است که این کارخانه، تامین منابع مالی ترمیم بقعه را برعهده گیرد و باید برای حفظ میراث فرهنگی و آثار باستانی، تمام انفجارها در این کوه متوقف شود. چنین میراث ارزشمندی نیاز به رسیدگی ویژه‌ای دارد و نباید بگذاریم چنین اتفاقاتی، موجب تخریب آثار باستانی شهرمان شود.

چه اقداماتی باید صورت گیرد تا دیگر شاهد تخریب میراث و آثار باستانی نباشیم؟

در تمام دنیا، هستند کسانی که گاهی با قصد و نیت و گاهی بدون آنکه نیت خاصی داشته باشند، به آثار باستانی و میراث فرهنگی ضربه وارد می‌کنند. نظر بنده در این مورد این است که اگر جریمه‌های محکم و سختی اعمال شود، دیگر کسی حتی فکر آسیب به میراث فرهنگی را نمی‌کند. وجود جریمه‌های سنگین سبب می‌شود، از بسیاری آسیب‌ها جلوگیری شود. موضوع تاسف باری که در ارتباط با آسیب به کوه بی‌بی شهربانو مطرح است این است که مردم ری می‌گویند، این اقدام از سوی کسانی انجام می‌شود که زور کسی به آنان نمی‌رسد و این اقدام برای نظام عدالت محوری که سرلوحه شعار‌های آن تحقق عدالت است خوب نیست. متاسفانه نابود کردن مکانی که قدمت تاریخی آن بیش از هزاران سال است توسط کسانی اتفاق می‌افتد که کسی جلودار آنان نیست.

به عنوان سخن آخر چه صحبتی دارید؟

برداشت بی‌رویه کارخانه سیمان از این کوه، آن را به تپه‌ای میان دره‌های عظیم ناشی از برداشت بی‌رویه تبدیل کرده است؛ در صورتی که کوه بی‌بی شهربانو دارای ویژگی فرهنگی و طبیعی است و می‌توان آن را بازتابی از منظر فرهنگی دانست. متاسفانه انفجارهایی که برای برداشت سیمان از کوه صورت می‌گیرد موجب ریزش کوه در اطراف مقبره بی‌بی شهربانو شده و این مقبره را به شدت تهدید می‌کند؛ هیچ بعید نیست با انفجار بعدی آثار به جامانده از کوه روی مقبره سقوط کند و آن را نیز نابود کند. اگر سری به این محوطه زده باشید می‌بینید که از آن کوه با عظمت تنها اسمش مانده و تپه‌ای در مجاورت مقبره بی‌بی شهربانو. درگذشته هم اعلام کرده بودم که شهروندان آخرین عکس‌های خود را با کوه و مقبره بی‌بی شهربانو بیندازند که با ادامه روند فعلی در آینده نزدیک دیگر اثری از کوه باقی نمی‌ماند.