باید به دیگر کشورها برسیم

امروزه اهمیت معدن برای همه از فعالان حوزه اقتصاد و معدن گرفته تا سطوح عالیه و مدیریت ارشد کشور روشن‌ شده و همه می‌دانند معادن یکی از گره‌گشاترین منابع و دارایی‌های ما است که می‌تواند پیشران صنعت و رشد اقتصادی باشد و ابتدای زنجیره هر تغییر و تحولی است.

کشور ما معدن‌خیز است و در چند سال اخیر، چه در بخش آهنی و پلی‌متال و چه از نظر تکنولوژی و نیروی انسانی، رشد قابل‌توجهی داشته و آمادگی و زیرساخت مناسبی برای این بخش ایجاد شده است، اما جایگاه کشور در حوزه معدن باتوجه به دارایی و منابعی که در اختیار داریم، چندان درخور نیست.

باید توجه داشته باشیم که زمان، نقش تعیین‌کننده‌ای دارد، تکنولوژی به‌سرعت در حال رشد است و به‌تبع آن، ممکن است تغییراتی در جدول اهمیت مواد معدنی به‌وجود آید. به‌عبارت‌دیگر، ممکن است ارزش و اهمیت برخی منابع، که تا دیروز چندان موردتوجه نبودند، تغییر کند و این موضوع بستگی زیادی به تحولات تکنولوژی دارد. در نتیجه، استفاده سریع از منابع دارای ارزش، یکی از اصلی‌ترین نکات استراتژیک در بخش معدن است، اما به‌نظر می‌رسد که ما توجه چندانی به آن نداریم.

مدل کاری ما در بخش معدن و صنایع معدنی، در خوش‌بینانه‌ترین شکل، مربوط به ۲۰ الی ۳۰ سال گذشته است. در بخش اکتشاف اصلا از روش‌های هوشمند یا تکنولوژی روز استفاده نمی‌کنیم. تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی، روش‌های ژئوفیزیک، حفاری‌های اکتشافی و ... به‌همان صورتی انجام می‌شود که نیم‌قرن پیش شرکت‌های روسی، آمریکایی و استرالیایی انجام می‌دادند، اما دنیا تغییر کرده و تکنولوژی پیش رفته است. روش‌های ژئوفیزیک و استفاده از داده‌های هوایی متحول شده و روش‌های تحلیل زمین‌شناسی و حفاری به‌روز شده، به‌عنوان‌مثال در حال‌ حاضر دستگاه‌های حفاری ما به‌صورت بسیار ساده حفاری و مغزه‌گیری می‌کنند، به‌صورت دستی لگ (Lag) سنگ‌شناسی انجام می‌شود، بعد آنالیز انجام می‌گیرد و به‌این‌ترتیب کار به‌شکلی کامل سنتی پیش می‌رود، بنابراین راه زیادی تا هوشمندسازی داریم.

امروزه دستگاه‌های جدید و پیشرفته‌ای ساخته‌ شده است که همزمان با حفاری، لگ و آنالیز می‌کند و ظرف چند ساعت، نتایج مشخص می‌شود و می‌توان وارد مرحله طراحی و مدل کردن، شد.

بخش استخراج هم با همین مشکلات دست به گریبان است. معادن مهم ما، که از نظر مالی، فنی و ذخیره از بزرگ‌ترین‌ها هستند و در دنیا حرفی برای گفتن دارند، هنوز به روش سنتی استخراج می‌کنند.

در بخش صنایع معدنی هم اوضاع به همین منوال است. در زمینه سنگ‌آهن و فولاد، با اینکه مدعی هستیم صاحب تکنولوژی شده‌ایم و ساخت کارخانه‌ها را بومی کرده‌ایم، هنوز فرآیند طولانی تبدیل سنگ‌آهن به کنسانتره، گندله، آهن‌اسفنجی و در نهایت فولاد را در دستور کار داریم که بسیار انرژی‌بر است. از طرف دیگر، هنوز نمی‌توانیم از عمده ذخایر هماتیتی‌مان استفاده کنیم. اکتشاف، استخراج، فرآوری و آنالیز طلا بسیار ضعیف انجام می‌شود. درباره بسیاری دیگر از عناصر هم یا اصلا کاری نشده است یا گفته می‌شود ذخایرمان غنی نیست، به‌عنوان مثال، درباره ذخایر تنگستن، قلع یا بسیاری دیگر از عناصر نادر خاکی، در حالی که مشکل آنجا است که آزمایشگاه‌های قوی و مجهزی وجود ندارد و به‌همین دلیل نمی‌توان ذخایر موردنیاز را پیدا کرد. فقدان بانک اطلاعاتی ضعف بزرگ دیگری در این حوزه است. داده‌های سازمان‌های مختلف هنوز تجمیع نشده‌اند. سازمان انرژی اتمی برای خود داده‌هایی دارد، سازمان زمین‌شناسی برای خود و مردم و بخش خصوصی هم برای خودشان. سال‌ها است که قرار است بانک جامع اطلاعات معدنی ایجاد شود،اما هنوز عملیاتی نشده است. جدی‌ترین مشکل بخش معدن اکتشاف است و قوانین این بخش بازنگری اساسی نیاز دارد. در حال حاضر امکان واگذاری پهنه‌ها و محدوده‌های معدنی به شرکت‌های بزرگ یا کوچک بخش خصوصی یا بخش‌های بورسی وجود ندارد و بخش زیادی از محدوده‌ها در دست سازمان‌های مختلف از انرژی اتمی گرفته تا دیگر سازمان‌ها و نهادهای کشوری، قفل ‌شده است. دومین مشکل بزرگ هوشمندسازی است و همان‌طور که گفته شد، فاصله ما با دنیا در این زمینه بسیار زیاد است و مشکل نهایی فقدان نیروی انسانی کارآمد است. به‌عبارت‌دیگر، تربیت و توانمندسازی نیروی انسانی، متناسب با رشد بخش معدن نبوده است و در این حوزه با کمبود متخصص و چالش آموزش روبه‌رو هستیم. در حال‌ حاضر ما فاصله زیادی از دنیا گرفته‌ایم و ارتباطات بین‌المللی قطع است، پس باید از کارشناسان بزرگ این حوزه دعوت کنیم که به کشورمان سفر کنند، در همایش‌های معتبر حضور داشته باشیم و به‌تدریج این فاصله را کاهش دهیم.