حرکت ایران به سوی صنعتی نوین و قیمتی
آمارهای رسمی گویای آن است که ایران همواره در بین کشورهای شاخص جهان از لحاظ ذخایر معدنی قرار داشته، اما یکی از کلیدی‌ترین بخش‌هایی که در سال‌های گذشته مغفول مانده، عرصه سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی بوده که اکنون فرصت خودنمایی یافته است.
حجم تجارت جهانی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی بالغ بر یک‌هزار میلیارد دلار است، اما برخی گمانه‌زنی‌های صورت گرفته توسط کارشناسان، سهم ایران از این بازار را سالیانه حدود پنج صدم درصد ارزیابی کرده‌اند.
کشورمان یک درصد جمعیت جهان و هفت درصد منابع طبیعی و ذخایر دنیا را در خود جای داده، بنابراین انتظار این است که حداقل یک درصد تجارت جهانی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی را به خود اختصاص دهد.
اصفهان شروع حرکت
تازه‌ترین گام در این عرصه، طرح پایلوت سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در استان اصفهان است که با همت و برنامه‌ریزی سازمان توسعه ونوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدر��) به اجرا درآمده و انتظار می‌رود در تیرماه این طرح در مشهد و سپس در تهران به اجرا گذاشته شود که مشارکت همه دستگاه‌های ذیربط ضامن موفقیت آن است.
اکنون بازارچه تخصصی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در اصفهان افتتاح شده و پیش‌بینی می‌شود، بستری برای موفقیت در این مسیر باشد.
گزارش‌ها گویای آن است که ایران همواره به عنوان یکی از ۱۰ کشور شاخص معدنی جهان معرفی شده، اما آمارها نشان می‌دهد که ترکیه و تایلند به ترتیب سالیانه ۲۰ و ۴۰ میلیارد دلار درآمد از محل صادرات سنگ قیمتی و نیمه قیمتی دارند، این درحالی است این کشورها قابل مقایسه با توانمندی ایران در این بخش نیستند.
«خداداد غریب پور» معاون وزیر صنعت، معدن وتجارت بر لزوم تدوین طرح جامع سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی تاکید کرده و خاطرنشان ساخته، جزیره‌ای عمل کردن بخش‌های مختلف در حوزه سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی به دلیل نبود طرح جامع در این حوزه است و اکنون سازمان ایمیدرو به عنوان متولی این امر در کنار فعالان حوزه قرار دارد.
به گفته وی، سازمان ایمیدرو نقش سیاست‌گذاری و تسهیل شرایط فعالیت در معدن و صنایع معدنی را برعهده دارد و زمینه لازم را برای بخش خصوصی به منظور تقویت و توسعه صنعت سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی فراهم می‌کند.
غریب پور به بازار بین‌المللی صنعت سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی اشاره کرد و گفت: ایجاد بازار اختصاصی در این حوزه رونق ایجاد خواهد کرد و رونق صنعت سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی منجر به ایجاد اشتغال، جلوگیری از خام فروشی و گردش مالی بالا خواهد شد.
وی یادآور شد: دستیابی به نقشه راه نهایی در این حوزه نیازمند همفکری و تجمیع اطلاعات سازمان هایی همچون خانه معدن ایران، اتاق بازرگانی، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی و ایمیدرو است.
شناسایی ۲۰۰ محدوده سنگ گرانبها
در سال‌های گذشته براساس گزارش‌های منتشر شده در ایران ۲۰۰ محدوده سنگ قیمتی و نیمه قیمتی شناسایی شده، اما در زمینه بهره‌برداری دقیق و صحیح کارهای اصولی صورت نگرفته است.
اکنون ظرفیت‌های معدنی موجود در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، اصفهان، فارس، کرمان، خراسان رضوی، ایلام، اردبیل، بوشهر، زنجان و خراسان جنوبی به عنوان مناطق مستعد کشور در زمینه انواع سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی معرفی شده‌اند.
رئیس هیات عامل ایمیدرو گفت: ایجاد بازار اختصاصی در این حوزه، رونق ایجاد خواهد کرد و رونق صنعت سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی منجر به ایجاد اشتغال و گردش مالی بالا خواهد شد و از خام فروشی جلوگیری به عمل می‌آورد.
اشتغال سالیانه حداقل ۱۰۰ هزار نفر
کارشناسان سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی پیش از این برآورد کردند: بخش سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی استعداد خوبی در زمینه ایجاد اشتغال دارد، به‌گونه‌ای که می‌تواند سالیانه ۱۰۰ هزار نفر را به شکل مستقیم و غیر مستقیم در این بخش جذب کند.
رئیس هیات عامل ایمیدرو برآورد کرد: تا سال ۱۴۰۵ حداقل ۵۰۰ هزار شغل در زمینه سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در کشور ایجاد شود.
کمبود ماشین‌آلات عامل خام فروشی
بررسی‌ها نشان می‌دهد در طول سالیان گذشته سنگ‌های نیمه قیمتی ایران به شکل فله‌ای و خام از کشور خارج و موجب رونق اشتغال و در آمد ارزی وارد‌کنندگان سنگ‌های ارزشمند ایران شده است.
متخصصان این بخش تصریح دارند: صادرات سنگ قیمتی و نیمه قیمتی ایران به شکل خام بدلیل نبود یا کمبود ماشین‌آلات تاکنون انجام شده، اما اکنون تشدید تحریم‌ها و موانع ایضایی دشمن، فرصت رونق بخشیدن به صنعت سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی را فراهم کرده است تا با مشخصه درونزایی و برونگری، این بخش احیا و فعال شود.
فعال‌سازی سیستم کاداستر فرصت شفاف‌سازی
فعالان بخش معدن به ویژه آنهایی که در عرصه سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی تلاش می‌کنند، از نبود شفافیت در این بخش ابراز نارضایتی داشتند و یکی از دلایل رونق نداشتن در این عرصه هم، نبود مقررات سخت گیرانه و حمایتی از فعالان مربوطه بوده است.
اکنون فعال‌سازی سیستم کاداستر موجب اطمینان فعالان در بخش سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی شده که از دی‌ماه ۱۳۹۵ کلید خورد.
فهرست خدمات سامانه کاداستر معادن عبارتست از: نمایش آنلاین تمامی محدوده‌های معدنی در کشور، ثبت درخواست‌های اکتشافی در کل کشور به‌صورت آنلاین بدون محدودیت زمانی، صدور پروانه اکتشاف، صدور گواهی کشف، صدور پروانه بهره‌برداری، تمدید پروانه اکتشاف، انتقال پروانه اکتشاف، ابطال گواهی کشف، انتقال گواهی کشف، سلب صلاحیت گواهی کشف، انتقال پروانه بهره‌برداری، سلب صلاحیت پروانه بهره‌برداری، صدور مجوز برداشت بدلیل نبود کفایت ذخیره، موارد سیزده گانه وزارت صنعت، معدن و تجارت در این ارتباط است.
سامانه کاداستر در واقع برای ثبت اینترنتی محدوده‌های اکتشافی به عنوان یک مزیت محسوب می‌شود تا مکتشفین از حقوق این مهم برخوردار شوند، زیرا در گذشته نبود این سیستم، سوء استفاده هایی را به دنبال داشت.
گمانه‌زنی از سنگ‌های نیمه قیمتی ایران
اطلاعات منتشر شده نشان می‌دهد انواع عقیق و گارنت (اواروویت، گراسولا، پیروپ و دیمانتوئید، در کوهی، ترمالین، یشم، جاسپر آندروزیت، اپیدوت، آمتیست و فیروزه) در ایران وجود دارد.
همچنین برخی از ارزیابی‌های دیگر گواه آن است که بیش از ۲۵۰ نوع سنگ از جمله انواع گارنت‌ها، سفایر، سنگ یاقوت، فیروزه، عقیق، انواع کوارتز، کریزوکولا، فلوریت، تورمالین، مالاکیت، آندالوزیت و... را شامل می‌شود.
علاوه براین شرح اطلاع رسانی در زمینه سنگ‌های نیمه قیمتی موجود در ایران گویای آن است که شماری از آنها در پراکندگی جغرافیایی کشور شناسایی و مورد تایید قرار گرفته است.
کانی تورمالین: در رگه‌های پگماتیتی گرانیت‌های مشهد توده گرانیتی الوند، واقع در روستای ترکمان همدان در روستای منگاوی و همچنین کنار جاده همدان - تویسر کان دیده می‌شوند.
کانی توپاز: در برخی رگه‌های پگماتیتی گرانیت الوند دیده شده و آثار آن در جزیره هرمز مشاهده شده است.
کانی زیر کن: در برخی از آپلیت هایی که در توده گرانیتی الوند را در دره عباس آباد قطع می‌کند، دیده می‌شود. در بزمان واقع در استان سیستان و بلوچستان گرانیتی وجود دارد که دارای دانه‌های زیر کن است. توده گرانیتی زریگان در استان یزد نیز وجود دارد.
فلوریت: کانسار پاچی مینا در نزدیکی سوادکوه، کانسار کمر مهدی در طبس و قهرآباد در سقز کوه لعل کان در نزدیکی کان در نزدیکی معدن سرب و روی انگوران موجود است.
فیروزه: در نیشابور، شهر بابک کرمان، دامغان (باغو) و مشهد (نیگنان) وجود دارد که در سطح جهان شناخته شده است.
در کوهی: در منطقه کوه تشتاب در جنوب خاوری خور، در حاشیه کویر، محدوده کوه گبری در ۲۵ کیلومتری شرق رفسنجان و جنوب باختری ترود وجود دارد.
آمیتیست: در محدوده کوه گبری در ۲۵ کیلومتری شرق رفسنجان، در منطقه میانه (ترکمان چای)، در میان سنگ‌های آندزیتی کنار اتوبان تهران – قزوین رو به‌روی نیروگاه شهید رجایی، در یک تپه بازالتی و جنوب باختری ترود موجود است.
ژاسپر: در پیرامون کوه هموتیت در جنوب شرق ایرانشهر در استان سیستان و بلوچستان وجود دارد.
عقیق: در منطقه شرق قائن نزدیک شاهرخت در دشتی به نام بمرود، جنوب باختری ترود، میانه البرز مرکزی، کرمان و خراسان جنوبی شناسایی شده است.
ژیود: در منطقه میان جاده قم- تهران، منطقه شرق قائن نزدیک شاهرخت در دشتی به نام بمرود وجود دارد.
گارنت: گارنت سبز در باغ مینوی کرمان، در منطقه خلج مشهد، در شیست‌های میکادار جاده همدان - ملایر (حواشی زمان آباد)، در اسکارن‌های متورق تنگ حنا، در نیریز فارس، منطقه کوه گبری رفسنجان، کوه اهر، در اتسان زنجان، دره شاهسون ملایر، در ناحیه زند اهر، ناحیه علیای دره مراد بیگ همدان، منطقه تفت یزد، منطقه ساغند و منطقه تکاب موجود است.
بریل: در میکاشیست‌های کوه سنگی مشهد، در حوالی خواجه مراد و در برخی پگماتیت‌های منطقه همدان وجود دارد.
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اصفهان به تازگی اعلام کرد: تاکنون ۱۳۰ اندیس سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در این استان شناسایی شده است.
فرجام سخن
سازمان ایمیدرو به عنوان یک تشکیلات توسعه‌ای در زمینه شناسایی ظرفیت سنگ‌های قیمتی، راهبردی مشخصی را ترسیم کرده و اکتشاف، آموزش، فرآوری، تسهیل قوانین و مقررات مربوطه مانند قوانین صادراتی و وارداتی گمرکی، آموزش و تامین دستگاه‌های موردنیاز را در دست اقدام دارد. اما انتظار و توقع از یک مجموعه برای سامان بخشیدن به یک عرصه، کاملا ناپخته و ساده انگارانه است.
دولت می‌تواند بسان برخی از کشورها از روستاها فعال‌سازی آموزشگاه‌های فرآوری سنگ‌های نیمه قیمتی را کلید بزند و همانند دارهای قالی در تمامی خانه‌های روستاییان کارگاه تراش سنگ را با ارائه ماشین‌آلات مورد نیاز بستر‌سازی کند.
امروز تجارت جهانی برای عموم تولیدات مسئله برندینگ را به عنوان یک اصل مورد تاکید دارد، بنابراین در صنعت سنگ‌های نیمه قیمتی باید برای کار ثبت و برندینگ سنگ‌ها برنامه‌ریزی دقیق انجام داد و در ارتباط با تعرفه صادرات هم در چارچوب قانون اقدام شود تا تجارت بین‌المللی کشورمان آسیب نبیند.
حمایت‌ها و پشتیبانی گمرک جمهوری اسلامی برای تامین مواد اولیه، تجهیزات و ماشین‌آلات مورد نیاز که از معافیت‌های لازم برخوردار شوند، یکی از سیاست‌های مهم است. تضامین اشتغال و برخورداری از بیمه به عنوان دیگر ابزارهای حمایتی این بخش باید کارسازی شود.
آمارهای منتشره گویای آن است که میزان مصرف سالانه کشور از سنگ‌های نیمه گران بها بیش از دو میلیارد دلار است که به شکل غیرقانونی وارد می‌شود و مشکلاتی در این ارتباط وجود دارد، بنابراین لازمه این مسئله برخورد جدی با قاچاق واردات این نوع از سنگ‌ها و جلوگیری از خروج تولیدات به شیوه غیرقانونی است.
کلام پایانی اینکه، همگرایی دستگاه‌های ذیربط و سازماندهی از سوی یک مرجع تصمیم گیرنده، زمینه‌ای برای به سامان رسیدن این حرکت اصولی است که توسط سازمان ایمیدرو کلید خورده و انتظار می‌رود در سطح کشور گسترش یابد.
ارسال نظر