یک اتفاق عجیب | روزهای خوش بن سلمان تمام شد!

پس از هشت سال ساخت و ساز طوفانی و ریخت و پاش بی‌سابقه، شعار جدید پادشاه عربستان، صرفه‌جویی است. فایننشال‌تایمز در یادداشتی دلایل این تغییر قابل توجه در سیاست مالی و سرمایه‌گذاری ریاض و پیامدهای آن برای چشم‌انداز ۲۰۳۰ محمد بن‌سلمان را بررسی کرده است. در ادامه بخش اول این یادداشت دو قسمتی را می‌خوانید:

جری اینزریلو، مدیر پروژه «دروازه دیریه» سعودی، در تلاش برای توضیح مقیاس پروژه عظیمی که در ریاض بر آن نظارت دارد، از پنجره دفتر خود به جنگلی از جرثقیل‌ها اشاره می‌کند که بر فراز یک سایت ساخت‌وساز قرار دارند.

در حال حاضر حدود ۸۰ جرثقیل وجود دارد، اما اینزریلو می‌گوید: «تا سال ۲۰۲۷ ما ۲۷۵ جرثقیل خواهیم داشت. سال گذشته ۵۰۰ هزار متر مکعب بتن ریختیم».

این کهنه‌کار نیویورکی صنعت توریسم، اکنون مدیر اجرایی پروژه ۶۵ میلیارد دلاری دروازه دیریه است، یک مجموعه گران‌قیمت تجاری، مسکونی و فرهنگی که در حومه پایتخت پادشاهی در حال شکل گرفتن است.

در نهایت، ویلاهای مجلل و رستوران‌های ستاره‌دار میشلین در کنار بقایای دهکده‌ای با قدمت چند صدساله از خانه‌های گلی که خانه اجدادی خاندان حاکم آل سعود بوده است، قرار خواهند گرفت.

دیریه یکی از پنج پروژه موسوم به «گیگا-پروژه» است که توسط صندوق سرمایه گذاری عمومی عربستان توسعه می‌یابد. این پروژه‌ها یکی از ارکان حیاتی برنامه «چشم انداز ۲۰۳۰» ولیعهد محمد بن سلمان برای مدرن کردن پادشاهی، کاهش اعتیاد آن به درآمدهای نفتی و مطرح کردن این کشور در صحنه جهانی است.

این پروژه‌ها هسته اصلی فعالیت‌های جنون‌آمیز تحت رهبری صندوق سرمایه‌گذاری سعودی بوده‌اند که این پادشاهیِ زمانی محافظه‌کار را به یکی از بزرگترین سایت‌های ساخت‌وساز جهان و جاذبه‌ای برای مشاوران و پیمانکاران بین‌المللی تبدیل کرده است. در مجموع، صندوق سرمایه گذاری عمومی عربستان در حال ولخرجی جهانی بوده است و از یک شرکت هلدینگ دولتی تقریباً غیرفعال به مهمترین و یکی از بزرگ‌ترین صندوق‌های دارایی دولتی این کشور نفت خیز خلیج‌فارس، با ۹۲۵ میلیارد دلار دارایی تحت مدیریت تبدیل شده است.

سفت کردن کمربندها

اما پس از گذشت تقریباً یک دهه از این فعالیت‌های سراسیمه، در حالی که حس واقع‌گرایی و عمل‌گرایی حاکم می‌شود، عربستان سعودی وارد مرحله جدیدی می‌شود - مرحله‌ای که کارشناسان آن را به‌عنوان «تنظیم مجدد» یا «اولویت‌بندی مجدد» توصیف می‌کنند. به بخش‌های دولتی دستور داده شده که هزینه‌های مشاوران را کاهش دهند، در حالی که نهادهای دولتی مجبور هستند کمربند‌های خود را سفت کنند. برخی از پروژه‌ها محدودتر شده‌اند یا قرار است در دوره زمانی طولانی‌تری به مرحله اجرا در آیند.

مقامات در تلاش هستند تا بگویند که جاه طلبی‌های پادشاهی کم رنگ نشده است و پروژه‌های پرچم‌دار مانند دیریه همچنان در مسیر خود باقی مانده‌اند. هنوز ده‌ها میلیارد دلار به پروژه‌ها و صنایع جدید سرازیر می‌شود. در ژوئیه، دیریه یک قرارداد ساخت و ساز ۴.۲ میلیارد دلاری را به پیمانکاران سعودی و چینی اعطا کرد.

اما پس از هشت سال فعالیت سرسام آور و ولخرجی بی‌سابقه، با افزایش صحبت‌ها از نیاز به حسابگری، تغییر محسوسی در روایت و لفاظی وجود دارد.

اینزریلو می‌گوید: «ولیعهد اکنون در مرحله جدیدی است و مرحله جدید این است که "ما در وضعیت خوبی هستیم، اما باید بسیار بسیار حواس‌مان به نحوه خرج کردنمان باشد، فقط برای احتیاط". بنابراین هیچ چیزی حتی شبیه به یک برنامه ریاضتی وجود ندارد، اما در مورد هزینه‌ها و موعد تحویل، اکنون هیچ حاشیه خطایی وجود ندارد. ما باید پول پادشاهی را مسئولانه خرج کنیم.»

مجموعه‌ای از عوامل رویکرد دولت را تغییر داده است. یکی از مهمترین آن‌ها کاهش درآمد نفت است، چراکه قیمت‌ها پس از حمله روسیه به اوکراین از اوج‌های سال‌های گذشته کاهش یافته است، در حالی که در همان زمان بزرگترین صادرکننده نفت خام جهان تولید خود را ۲ میلیون بشکه در روز کاهش داده است تا قیمت‌ها را بالا ببرد.

اما نگرانی‌هایی نیز وجود دارد که ساخت و ساز انبوه می‌تواند اقتصاد را تحت فشار قرار دهد. مسئله بعدی مقیاس عظیم تعهدات مالی ریاض - و صندوق سرمایه گذاری عمومی سعودی- است.

تعدادی ضرب‌العجل دلهره آور نیز به برنامه‌های بسیار بلندپروازانه چشم‌انداز ۲۰۳۰ که در سال ۲۰۱۶ تنظیم شده بود، اضافه شده است، از جمله وظیفه میزبانی جام فوتبال آسیا در سال ۲۰۲۷، بازی‌های زمستانی آسیایی در سال ۲۰۲۹ و اکسپو ۲۰۳۰. همچنین ریاض تنها داوطلب میزبانی جام جهانی فوتبال ۲۰۳۴ است.

به گفته یکی از منابع داخلی صندوق سرمایه‌گذاری عمومی، این صندوق که متعهد به هزینه کردن حداقل ۴۰ میلیارد دلار در سال در عربستان است، از سوی دولت برای نشان دادن نتایج تحت فشار قرار گرفته است.

این منبع گفت: «ما پول نامحدود نداریم. ما باید هزینه‌های خود را با دقت بیشتری تنظیم کنیم. در نهایت ما مطمئن هستیم که چشم‌انداز ۲۰۳۰ در مسیر درستی قرار دارد، اما ما باید جزئیات را تنظیم کنیم. با توجه به ماهیت خارق‌العاده این دگرگونی ساختاری، این امر تعجب‌آور نیست.»

«چشم انداز» بن سلمان

این «چشم انداز» در آوریل ۲۰۱۶ با سر و صدای زیادی راه اندازی شد، درست یک سال پس از اینکه ملک سلمان به سلطنت رسید و پسر مورد علاقه خود، شاهزاده محمد را به ریاست صندوق سرمایه گذاری عمومی و ریاست یک نهاد قدرتمند جدید توسعه اقتصادی منصوب کرد.

مجموعه‌ای از اهداف جسورانه از جمله کاهش بیکاری، افزایش درآمدهای غیرنفتی از طریق ایجاد صنایع جدید و جذب مبالغ هنگفتی از سرمایه گذاری خارجی تعیین شد. شاهزاده محمد در آن زمان گفت: «ما به نفت اعتیاد داریم... این خطرناک است».

او صندوق سرمایه گذاری عمومی را مأمور کرد تا پروژه‌های داخلی این چشم‌انداز را رهبری کند و اقتصاد بی‌حال این کشور را تکانی دهد. این چشم‌انداز به سرعت در معرض دید بین‌المللی قرار گرفت، زیرا ریاض تمایلی غیرقابل تصور برای ریسک از خود نشان می‌داد.

طی ۱۸ ماه آینده، این صندوق خود را به سرمایه‌گذاران جهانی معرفی کرد و ۳.۷ میلیارد دلار از سهام اوبر را تصاحب کرد، ۴۵ میلیارد دلار به صندوق ویژن سافت‌بانک تزریق کرد و ۲۰ میلیارد دلار به یک صندوق زیرساخت شرکت بلک استون اختصاص داد.

در عربستان، شاهزاده محمد، که در سال ۲۰۱۷ به عنوان ولیعهد معرفی شد، از پروژه پرچمدار داخلی خود پرده برداری کرد - یک پروژه آینده نگرانه ۵۰۰ میلیارد دلاری به رهبری صندوق سرمایه گذاری عمومی عربستان در امتداد ساحل دریای سرخ که به نام نئوم شناخته می‌شود.

صدها طرح دیگر در زمینه گردشگری، ورزش، املاک و سرگرمی معرفی شد. یک شرکت مشاوره مستقلات ماه گذشته در گزارشی گفت که از سال ۲۰۱۶، ریاض پروژه‌هایی به ارزش کل ۱.۳ تریلیون دلار را در زمینه املاک و مستغلات اعلام کرده و ۱۶۴ میلیارد دلار قرارداد در این حوز منعقد کرده است.

صندوق سرمایه گذاری سعودی در تلاش برای ایجاد صنایع جدید، تنوع بخشیدن به اقتصاد و تبدیل پادشاهی به یک پایانه منطقه‌ای، روی هم  رفته ۹۳ شرکت داخلی، از یک شرکت تولید قهوه گرفته تا کسب و کار وام مسکن، بازیافت زباله و شرکت‌های بازی‌های رایانه‌ای تاسیس کرده است.

از همان ابتدا، شاهزاده محمد با شدت عمل این فرآیند را هدایت می‌کرد، اهداف سخت‌گیرانه‌ای را برای مدیران اجرایی و وزرا تعیین می‌کرد و به طور بی وقفه پیشرفت آن‌ها را بررسی می‌کرد. او رئیس هیئت مدیره همه گیگا پروژه‌ها و همچنین بسیاری از شرکت‌هایی است که صندوق سرمایه گذاری سعودی راه اندازی کرده است.

او همچنین به دنبال کنترل روایت بوده است. تعداد زیادی از منتقدان، فعالان، روحانیون و اعضای خانواده سلطنتی بازداشت شده‌اند و بحث‌های عمومی کمی در مورد جوانب مثبت و منفی پروژه‌ها و هزینه‌های آن‌ها وجود داشته است.

به طور خصوصی، برخی از سعودی‌ها مدت‌هاست که نسبت به ارزش افزوده پروژه‌های عظیم‌تر ابراز تردید کرده‌اند و نگرانی‌هایی را درباره اینکه صندوق عمومی در حال انجام شرط‌بندی‌های مخاطره‌آمیز در داخل و خارج با مازاد درآمد نفت این کشور است، ابراز کرده‌اند.

اما در عین حال بسیاری از سعودی‌ها از تلاش‌ها برای توسعه پادشاهی و مجموعه از اصلاحات اجتماعی، علی‌رغم تعمیق خودکامگی، استقبال کرده‌اند. جوانان سعودی به طور خاص به آزادی‌های اجتماعی جدید، از جمله مجوز رانندگی زنان، فشار برای وارد کردن آن‌ها به بازار کار، و ایجاد گزینه‌های سرگرمی در کشوری که سرگرمی‌های کمی وجود داشت، اشاره می‌کنند.