اداره تئاتر را نجات دهید | پژوهش تاریخ اداره تئاتر پس از دو دهه به پایان رسید

مجید ستایش متولد ۱۳۵۱، بازیگر، طراح، کارگردان، پژوهشگر، خبرنگار، داور جشنواره‌های تئاتر، مدرس دانشگاه در رشته تئاتر و سینما است که سابقه درخشانی در حوزه تئاتر و کارگردانی دارد. وی سوابق هنری بسیار زیادی دارد که ازجمله آن می‌توان به نمایش‌های: بازیگر و زنش، سیاوش نامه، زن مستقل یا مرد و غرورش، فسقلی و گربه سیاه حقه‌باز، کل و وی، نوای نینوا و بسیاری از کارهای دیگر اشاره کرد. در ادامه این گزارش گفت‌وگوی خبرنگار گسترش نیوز را با این هنرمند می‌خوانید.

کمی از فعالیت‌های خود در عرصه تئاتر توضیح دهید

بنده فارغ‌التحصیل کارشناسی رشته نمایش با گرایش بازیگری و کارشناسی ارشد کارگردانی هستم. در دوران نوجوانی و آخر دهه ۶۰ وارد کانون فرهنگی هنری تئاتر حُر شدم و مدت ۷ سال به‌صورت مدام کلاس‌های تئاتر می‌رفتم و در کنار دوستانی ازجمله زنده‌یاد علی سلیمانی بودم. پس از آن به دلیل علاقه زیاد به تئاتر وارد وزارت فرهنگ و ارشاد شدم و در ادامه وارد اداره تئاتر شدم.

زمانی که وارد اداره تئاتر شدم، راه و مسیر جدیدی به روی من باز شد. در این مسیر در روزنامه‌ها و مجلات مختلف مقاله‌هایی در خصوص اداره تئاتر نوشتم.

در خصوص تحصیلاتم پس از فارغ‌التحصیلی کارشناسی در رشته بازیگری بلافاصله در مقطع کارشناسی ارشد در رشته کارگردانی قبول شدم و پایان‌نامه‌ی خود را تحت عنوان: تاثیر اداره تئاتر بر تئاتر حرفه‌ای کشور به دانشگاه ارائه دادم. چون کسی روی آن کار نکرده بود.

بار اول پروپوزال من از سوی دانشگاه رد شد و من مجدد پیگیری کردم. بار دوم مشروط شد؛ و من مجدد با سخت‌کوشی پیگیر شدم. به من گفته شد مگر اداره تئاتر چه چیزی دارد که پایان‌نامه ارشد خود را می‌خواهی اختصاص بدهی و من توضیحات لازم را دادم که این تاریخ بخشی از تاریخ تئاتر کشورمان است. از من خواسته شده که تمام رئوس مطالب و فهرست پایان‌نامه‌ام را ارائه دهم که برای بار سوم پایان‌نامه نظری بنده تائید شد. چراکه همیشه دغدغه‌ام این بود، موضوع به این مهمی چرا هیچ پژوهشی در این خصوص وجود ندارد. در صورتی که این تاریخ، بخشی از تاریخ تئاتر کشور ماست؛ بنابراین شروع کردم به تحقیق و پژوهش که به‌صورت میدانی آغاز به کار نمودم.

خاطرم هست در جلسه دفاعیه خود که در خانه نمایش اداره تئاتر برگزار نمودم، جناب استاد امیر دژاکام اعلام کرد که این پژوهش یکی از پایان‌نامه‌های بسیار خوب دانشگاه است. دانشگاه هنر و معماری تهران، در مقطع ارشد ۹ دانشجو بیشتر پذیرا نبود و من جزئی از آن ۹ نفر بودم. در خصوص پایان‌نامه عملی و با توجه به ارتباط پروژه نظری و عملی که مد نظرم بود، تمام متون استاد علی نصیریان را خواندم و به متنی رسیدم با عنوان: بازیگر و زنش و در آن دوران چون تازه چاپ شده بود و اجرا نشده بود، این متن را برگزیدم. این نمایشنامه دو کاراکتر داشت یک بازیگر زن و یک بازیگر مرد که از آقای آتش تقی پور و خانم منیژه گلچین جهت بازی دعوت به همکاری نمودم که این دو بزرگوار پذیرفتند.

تا کجا فعالیت خود را ادامه دادید؟

نمایش بازیگر و زنش علاوه بر اجرای پایان‌نامه عملی نیز اجرای عمومی هم رفتیم و با این دو هنرمند قدیمی خاطرات خیلی خوبی داشتیم.

خاطرم هست در شب اول اجرا، خانه نمایش اداره تئاتر کاملا پر شده بود و ما مجبور شدیم ۵۰ تماشاگر را برگرداندیم و در شب دوم یکسری ردیف صندلی دیگر چیدیم و تماشاگران ۲ سویه را تبدیل به ۳ سویه کردیم. این نمایش یکی از کارهای خوب بنده شد.

در سال ۱۳۸۵ فارغ‌التحصیل شدم و در پی آن در دانشگاه شروع به تدریس نمودم. در ادامه پیگیری پژوهش متوجه شدم که اداره تئاتر در یک خط فرضی به سالن‌های دولتی دیگر ارتباط پیدا می‌کند و من از همان موقع تاریخچه سالن‌های تئاتر را شروع به تحقیق نمودم.

لطفا در خصوص پژوهش تان بفرمایید؟

اگر بخواهم خیلی کوتاه اشاره‌ای کنم باید عرض کنم که در سال ۱۳۳۶، یک اداره به نام هنرهای دراماتیک توسط زنده‌یاد دکتر مهدی فروغ تأسیس گردید و چون ایشان در خارج تحصیل کرده بودند، از وزیر فرهنگ وقت، حکمی دریافت می‌کنند تا اداره‌ای را به نام هنرهای دراماتیک در خیابان شاه‌آباد سابق تأسیس کند. اولین کارمند این اداره زنده یاد استاد جمشید مشایخی بود که به عنوان کارمند استخدام می‌شود. کم کم هسته اولیه درون اداره که متشکل از جمیله شیخی، آقای قریشی، یک نفر تایپیست و یک نفر تلفنچی به ریاست مهدی فروغ در سال ۱۳۳۶ شکل می‌گیرد. رفته رفته، بسیاری از هنرمندان از فرنگ به کشور بر می‌گردند که از آن‌ها می‌توان به داوود رشیدی، حمید سمندریان و... اشاره کرد که به این اداره می‌پیوندند. بسیاری از هنرمندان دیگر مانند استاد علی نصیریان، عزت‌الله انتظامی، جعفر والی و دیگر هنرمندان وارد اداره هنرهای دراماتیک شدند.

در سال ۱۳۳۷ تلویزیون ثابت پاسال تاسیس می‌گردد و مقرر می‌شود که تئاتر در تلویزیون به صورت زنده پخش شود. در آن زمان دوربین‌ها به گونه‌ای نبود که بتوان ضبط کرد و هر گروه موظف بود که هفته‌ای یک‌بار اجرای تئاتر به‌صورت زنده داشته باشد. اجراهای زنده تئاتر در تلویزیون، زیر نظر دکتر مهدی فروغ نظارت می‌گردید.

در واقع اولین حرکت دولت تأسیس هنرستان هنرپیشگی در سال ۱۳۱۷ و دومین حرکت دولت تأسیس اداره هنرهای دراماتیک در سال ۱۳۳۶ بوده است.

در سال ۱۳۴۳ به این فکر می‌افتند که اداره هنرهای دراماتیک به دو بخش تقسیم شود. لذا برای آموزش تئاتر به‌صورت آکادمیک، دانشکده هنرهای دراماتیک و برای تولید تئاتر اداره برنامه‌های تولید تئاتر تاسیس می‌گردد.

در سال ۱۳۴۴ برای آنکه اداره تئاتر بتواند تولیدات خود را اجرا کند، تالار ۲۵ شهریور تاسیس می‌شود که الان به تماشاخانه سنگلج معروف است. این تالار در مرکز شهر تاسیس می‌شود و مقرر می‌شود که تمام نمایش‌های ملی و ایرانی در آن مکان اجرا شود؛ بنابراین در مهرماه ۱۳۴۴ نخستین جشنواره نمایش‌های ایرانی راه‌اندازی و در تالار ۲۵ شهریور برگزار گردید.

در واقع با تاسیس اداره برنامه تولید تئاتر تمام سیاست‌گذاری تئاتر در کشور وظیفه این اداره بوده است. نخستین مدیر عظمت ژانتی و پس از آن استاد علی نصیریان رئیس اداره تئاتر بوده است.

پس از انقلاب در سال ۱۳۵۸ نیز زنده یاد جمشید مشایخی به مدت ۱۸ ماه رئیس اداره تئاتر شد.

در اردیبهشت ماه ۱۳۶۱، مرکزی با عنوان مرکز هنرهای نمایشی تاسیس می‌شود و مقرر می‌شود که تمام سیاست‌گذاری‌های تئاتر در کشور از سوی این مرکز انجام شود. لذا تمام اختیارات از اداره تئاتر گرفته و به مرکز هنرهای نمایشی واگذار می‌شود و اداره تئاتر تبدیل به مکانی می‌شود تا گروه‌های نمایش بتوانند در آن تمرین تئاتر انجام دهند. دوران طلایی در تئاتر در کشور در زمان دکتر علی منتظری به‌عنوان مدیر مرکز هنرهای نمایشی بوده است.

پس از تاسیس اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران مقرر می‌شود که در سال ۱۳۷۴ ساختار اداره تئاتر با تمامی هنرمندان آن به همراه تماشاخانه سنگلج، تالار هنر، تالار محراب، زیرمجموعه این اداره کل قرار بگیرد.

در اواخر دهه ۷۰ ساختار تماشاخانه سنگلج و تالار هنر از اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران جدا و مجدد زیرمجموعه مرکز هنرهای نمایشی قرا می‌گیرد؛ اما اداره تئاتر و پست‌های سازمانی بازیگر و کارگردان و همچنین تالار محراب برنمی‌گردند. در سال ۱۳۸۰ پست‌های سازمانی بازیگر و کارگردان به پست‌های ستاره‌دار تبدیل می‌شوند و هرکسی به‌نوعی بازنشسته شود این پست‌ها به فرد هنرمند دیگر منتقل نمی‌گردد و اصطلاحا می‌سوزد. پست خود بنده بازیگر است و به خاطر عرقی که به تئاتر دارم هنوز این پست سازمانی را دارم.

در این پژوهش به تاریخچه: وزارت فرهنگ و هنر (وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی)، اداره هنرهای دراماتیک و اجرای تئاتر زنده در تلویزیون ثابت پاسال، اداره تئاتر، خانه نمایش اداره تئاتر، تالار ۲۵ شهریور (تماشاخانه سنگلج)، مجموعه تئاترشهر، مجموعه تئاتر محراب، تالار هنر، تالار رودکی و مجموعه تالار وحدت، برج شهیاد (برج آزادی) و بنیاد رودکی، مرکز هنرهای نمایشی، معاونت هنری، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، درجه هنری هنرمندان و ... از آغاز تاکنون پرداخته‌ام که شامل: نام مدیران، هنرمندان به همراه عکس‌ها، پوسترها و بروشورها، اسناد اداری، احکام مسئولیت، احکام هنرمندان، نشریات و نقدها، نامه‌های اداری، نمودارها و...است و سیر تاریخی بیش از نیم قرن را بازگو نموده‌ام.

این پژوهش در حال حاضر به اتمام رسیده است که حدود ۲۳ سال به طول انجامید. عنوان کتابی که نوشته‌ام، تاریخ اداره تئاتر از آغاز تا پایان است.

در حال حاضر آیا از اداره تئاتر چیزی باقی مانده است؟

متاسفانه در سال ۱۳۹۷، اداره تئاتر منحل می‌شود و تنها چیزی که از آن باقی ‌مانده است، یک ساختمان قدیمی و نوستالژی است که این ساختمان واقع در میدان فردوسی، خیابان پارس است.

در واقع این ساختمان هویت و تاریخ تئاتر کشورمان است و بنده در مقاله های مختلف در دهه ۸۰  و ۹۰  اشاره کرده‌ام که این ساختمان تبدیل به موزه اداره تئاتر شود. چراکه بیشتر هنرمندان برجسته کشور ما ریشه در تئاتر و در اداره تئاتر می‌باشند. ازجمله این هنرمندان باید به علی نصیریان، جمشید مشایخی، عزت اله انتظامی، داود رشیدی، جعفر والی، عباس جوانمرد، مهین شهابی، جمیله شیخی، جمشید لایق، هادی اسلامی، پرویز فنی زاده، اکبر زنجان‌پور، خسرو شکیبایی، محمد مطیع، هادی مرزبان، ایرج راد، امین تارخ، پرویز پرستویی و... اشاره کرد که ریشه در اداره تئاتر دارند.

بنده به این دلیل اشاره کردم: اداره تئاتر تاریخ تئاتر کشورمان است، چون هنرمندان آن، عمر و جوانی خود را در تئاتر سپری کرده‌اند. در نتیجه به خاطر قدردانی از هنر و هنرمند، این ساختمان نوستالژی احیاء و تبدل به موزه اداره تئاتر گردد.

ساختمان قدیمی اداره تئاتر خیابان پارس مقرر شده بود در سال ۱۳۹۰ مجدد احیا شود ولی تاکنون میسر نشده است.

در این خصوص اگر مدیران تصمیم گیرنده ما، محبت کنند در خصوص این ساختمان قدیمی فکری بکنند که زودتر احیاء شود و یادگاری در تاریخ مدیریت خود رقم بزنند که باعث خوشحالی تمامی اهالی تئاتر است.

امیدوارم این بودجه از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که بانی این اداره است، هرچه زودتر تامین گردد تا تاریخ تئاتر و هویت کشور برای نسل آینده باقی بماند.

نکته بسیار مهم اینکه: در خصوص تاریخ، ما نسبت به نسل گذشته مدیون و نسبت به نسل آینده مسئول هستیم؛ بنابراین می‌بایستی تاریخ تئاتر کشورمان را هر آنچه وجود دارد حفظ کنیم.

پس این پژوهش یک دایره المعارف تاریخ تئاتر کشور است.

بله.

پس از تکمیل این پژوهش در قالب ۱۰ دوره آموزش ضمن خدمت توسط بنده طراحی گردید که به دفتر نوسازی و تحول اداری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارائه دادم که پس از بررسی مورد تائید قرار گرفت و منبع و رئوس مطالب این دوره‌ها برگرفته از همین پژوهش است که از همین‌جا از تمامی همکاران دفتر نوسازی و تحول اداری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در خصوص اهمیت دادن به آموزش که امری است ضروری، تشکر ویژه دارم. در خصوص آموزش نیز بنده بالغ‌بر ۲۸۰۰ ساعت آموزش تخصصی و عمومی ضمن خدمت را طی نموده‌ام.همچنین به‌عنوان مدرس با وزارت ارشاد و اداره کل ارشاد تهران همکاری داشته‌ام.

در پایان نیز باید اشاره کنم. برای تک تک اسناد آن خیلی تلاش کردم. از تمام کسانی که صادقانه کمک کردند و عاشقانه من را همراهی کردند تشکر می‌کنم. به ویژه جناب آقای مهرداد بیات نازنین که مانند یک تاریخ شفاهی هستند و همیشه حامی بنده بودند. از اساتید حمید لیقوانی، حسین شیخی و دوست خوبم سعید روشن تشکر ویژه می‌نمایم.

همچنین از آن هایی هم که کمک نکردند، گله ای ندارم. فقط یاد گرفتم هرزمان که فردی از من در خصوص امر پژوهش یا مقوله تئاتر یاری خواست به سوی او بروم که خداوند تمام انرژی مثبت را به کسانی می‌دهد که یار یکدیگر باشند.

بنده با توجه به اینکه بیش از دو دهه عمر خود را صرف پژوهش اداره تئاتر نموده‌ام، امیدوارم تا مجموعه ارشاد هم به تاریخ تئاتر کمک کنند تا این پژوهش زودتر چاپ شود و انشااله به زودی این پروژه در قالب ۶ جلد به زودی در اختیار تمام علاقه‌مندان و هنردوستان تئاتر و همچنین کسانی که علاقه‌مند به تاریخ کشورمان است عرضه می‌گردد. لذا این پژوهش در ابتدا به تمامی هنرمندان اداره تئاتر و سپس به هنرمندان دلسوز هنر ششم یعنی هنرمندان تئاتر تقدیم می‌نمایم.