ضرورت افزایش بهره‌وری خاک

حفاظت از محیط‌زیست، یکی از ارکانی است که می‌تواند کشورها را از بروز هرگونه آسیب‌های اقتصادی مصون نگه دارد. در ایران سال‌ها است با بحران حفظ منابع طبیعی مانند آب و خاک مواجهیم و پیش‌بینی می‌شود با ادامه این روند، در چند سال آینده با مشکلات جدی در عرصه‌های مختلف محیطی و اقتصادی مواجه شویم. یکی از مشکلاتی که امروزه با آن مواجهیم، بی‌توجهی به منابع خاکی است؛ دلایل حفاظت از خاک بی‌شمار است و مهم‌ترین آن را می‌توان تامین مواد غذایی عنوان کرد. ایران کشوری با اقلیم‌های آب‌وهوایی متفاوت است و در هر بخش، ظرفیت کشت محصولات مختلف وجود دارد، اما درآمد کم کشاورزان و وجود سایر مسائل سبب شد تا بیشتر افراد به تغییر کاربری اراضی خود راضی شوند. تغییر کاربری اراضی کشاورزی، خشک شدن زمین‌های زراعی و شالی و تبدیل آنها به ویلاهای مسکونی، مهم‌ترین معضل امروزه حفظ خاک در ایران است. اخلال در نظام اقتصادی و چرخه‌های طبیعی با تغییر کاربری اراضی کشاورزی با هدف ساخت‌وسازهای غیرمجاز مسکونی، صنعتی و خدماتی در حاشیه یا نزدیک روستاها بیماری شایع محیط‌زیست ایران است. کاهش روزافزون فضای سبز و درختان در عرصه طبیعی کشاورزی به‌صورت غیرقابل برگشت، از پیامدهای ناگوار تغییر کاربری غیرمجاز اراضی کشاورزی به‌شمار می‌رود. بیشتر این زمین‌ها در نهایت زیربنای ویلاها یا شهرک‌های صنعتی را تشکیل داده و درآمدهایی که از تغییر کاربری اراضی حاصل می‌شود، به‌مراتب بیشتر از فعالیت کشاورزی است. همین سود و منفعت‌های کلان مالی، افراد را به‌سمت از بین بردن زمین‌های کشاورزی خود ترغیب می‌کند. این تغییر کاربری، به‌معنای ایجاد تحول در شرایط اقلیمی و آب‌وهوایی است که منجر به وقوع پیشامدهای مخرب اقتصادی و زیست‌محیطی برای کشور می‌شود، بنابراین نمی‌توان به این مسئله، نگاهی تک‌بعدی داشت و بی‌تفاوت از آن عبور کرد.

نکته دیگری که سبب شده تا نتوانیم آن‌طور که باید و شاید، از منابع خاکی خود استفاده کنیم، بحث بهره‌وری خاک است. کارشناسان معتقدند مهم‌ترین راهکار موجود برای دستیابی به توسعه کشاورزی، اصلاح الگوی کشت و زراعت و به‌عبارتی، افزایش بهره‌وری خاک است. به‌عنوان مثال، تولید گندم در ایران می‌تواند به حداقل ۶.۵ تن در هر هکتار زمین برسد. این در حالی است که میزان برداشت گندم از اراضی، بسیار کمتر از این مقدار است. با بهبود مصرف منابع آبی و خاکی موجود می‌توانیم افزایش بهره‌وری تن در هکتار را در محصولات کشاورزی و زراعی شاهد باشیم؛ این موضوع، اقدامی در راستای بهبود و اصلاح مصرف اراضی کشاورزی بوده و در نهایت از منابع طبیعی بهره‌برداری مناسب‌تری صورت گرفته است.

علاوه بر تمامی موارد مطرح‌شده به‌عنوان اهمیت حفظ منابع آبی و خاکی، باید به این موضوع توجه داشت که خوداتکایی در تامین اقلام استراتژیک، از دیگر دستاوردهای افزایش بهره‌وری اراضی کشاورزی به حساب می‌آید، اما در دهه‌های اخیر توجه مناسبی به توسعه کشاورزی و حفظ زمین‌های زراعی نشده و همین موضوع سبب شده تا برای تامین مهم‌ترین مایحتاج خوراکی، به واردات نیازمند باشیم. غیر از بحث توجه به افزایش بهره‌وری از زمین‌های کشاورزی، یکی از راهکارهای موثر برای تامین نیاز ایران به گندم، بهینه‌سازی مصرف است. با کاهش میزان دورریز مواد غذایی، نیازمندی ایران به واردات گندم و غلات از سایر کشورها، کاهش محسوس پیدا می‌کند و در این شرایط، تنش‌های بین‌المللی تاثیرات کمتری بر اقتصاد کشور خواهند داشت. در سده‌های گذشته، جهان خیز بزرگی برای دستیابی به توسعه‌های صنعتی برداشت. همین موضوع سبب شد تا در برهه‌های زمانی متعددی، شاهد از بین ‌رفتن محیط‌زیست یا کاهش تولیدات زراعی باشیم، اما امروزه اثبات شده قدرت تنها در رشد تولید صنعتی نبوده و بازدهی‌های مربوط به تامین اقلام خوراکی نیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. افزایش بهره‌وری در تولید و مصرف، از دیگر راهکارهای موثر و مفید در راستای مقابله با بحران غذایی فعلی است، از این‌رو کشورها توجه زیادی به بسترهای زراعی خود دارند و در تلاش هستند تا بسترهای توسعه کشاورزی را بهبود بخشند.